وب سایت رسمی مجمع جهانى تقريب مذاهب اسلامى

 

 

دانشگاه مذاهب اسلامي الگويي براي وحدت بين مسلمين

و برون‌رفت از بحران‌هاي کنوني جهان اسلام

 

 

     علي اميني ـ ايوب شافعي پور

  

چکيده

هدف اين پژوهش تبيين نقش دانشگاه مذاهب اسلامي در وحدت بين مسلمانان و برون‌رفت از برخي بحران‌هاي کنوني جهان اسلام است. روش پژوهش از نوع توصيفي- تحليلي و زمينه‌يابي است. دانشگاه مذاهب اسلامي يکي از مراکز آموزشي جهان اسلام با هدف تقريب و وحدت اسلامي است که با ايجاد سرفصل‌هاي تقريبي و مقارن و جذب دانشجويان و اساتيد شيعه و اهل سنت از داخل و خارج ايران، ايجاد انجمن‌ها و تشکل‌هاي دانشجويي، چاپ نشريات مقارن در علوم اسلامي، اعطاي مجوز نشريات براي دانشجويان مذاهب اهل سنت، برگزاري همايش‌هاي بين‌المللي و به طور کلي از طريق آموزش، پژوهش و فرهنگ، سعي در تقريب و وحدت بين مسلمانان جهان اسلام و ايجاد راه‌حل‌هايي براي خروج از برخي بحران‌هاي جهان اسلام، به عنوان يکي از مراکز بين‌المللي در جهان اسلام را داشته است.

کليد واژگان: دانشگاه مذاهب اسلامي، وحدت، تقريب، بحران، جهان اسلام، راه‌کارها.

 

مقدمه

در شرايطي که جهان اسلام امروزه با مشکلات عديده اي در حوزه هاي مختلف روبه رو است و در چنين روزگاري که جهان اسلام آماج حملات بي‌رحمانه دشمنان خود قرار گرفته، وحدت و همدلي فرزندان امت مي‌تواند گره‌گشاي بسياري از مشکلات و چالش‌ها باشد. مسئله وحدت اسلامي و تقريب مذاهب از ديرباز مورد توجه علما و دلسوزان دين مبين اسلام قرار گرفته است. مؤسسات، نهادها، سازمان‌ها و مجامع زيادي در همين راستا در اقصي نقاط جهان تأسيس شده است. يکي از اين نهادهاي علمي، دانشگاه مذاهب اسلامي بوده و هدف از تأسيس آن لبيک گفتن به امر وحدت و تقريب که فرمايش خداوند در قرآن « وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّ‌قُوا[1]» بوده است و با جذب انديشمندان امت، اعم سني و شيعه و پياده کردن برنامه‌هاي آموزشي، پژوهشي ، فرهنگي تقريبي و تربيت نسلي اسلامي تقريبي توانسته است قدم‌هاي خوبي در گسترش تقريب مذاهب، فرهنگ گفتگو، تسامح، توليد دانش تقريبي بردارد. دانشگاه به جهت نقش ويژه فرهنگي، اجتماعي و سياسي خود، همواره از اهم امور و مبدأ همه تحولات جامعه است، و از آنجا که دانشگاه مذاهب اسلامي براي نيل به اهداف وحدت و تقريب مذاهب اسلامي تأسيس شده است مي‌تواند يکي از عوامل برون‌رفت از بحران‌هاي کنوني جهان اسلام باشد که يکي از موضوعات بيست و نهمين کنفرانس بين‌المللي وحدت اسلامي است.

نويسندگان[2] در پژوهش حاضر در سه قسمت آموزش، فرهنگ و پژوهش به تبيين جايگاه دانشگاه مذاهب اسلامي در پيشبرد تقريب و وحدت اسلامي و نقش اين دانشگاه در برون‌رفت و حل برخي از بحران‌هاي سر راه تقريب و وحدت اسلامي در جهان اسلام پرداخته‌اند.

شايان ذکر است جدا از ذکر منابع در ارجاع دهي مطالب، مشاهدات و تجربيات نويسندگان مقاله هم از آنجا که از فارغ تحصيلان و دانشجويان دانشگاه مذاهب اسلامي مي باشند و از نزديک مسائل، مباحث، تشکيلات و برنامه هاي آموزشي، پژوهشي و فرهنگي دانشگاه را تجربه و مشاهده کرده اند، اعمال شده است.

 

تعاريف عملياتي

دانشگاه

دانشگاه، سازماني براي حفظ و اشاعه و ارتقاء دانش و مجهز با وسايل تحقيق و دادن تعليمات عاليه، و داراي حق اعطاي درجات دانشگاهي در رشته‌هاي معين است، که مرکب از مؤسسات يا مدارسي است که در ايران به آن دانشکده اطلاق مي‌شود[3].

تقريب

تقريب عبارت است از نزديک شدن پيروان مذاهب اسلامي به يکديگر با هدف تعارف و شناخت يکديگر به منظور دست‌يابي به تأليف و اخوت ديني بر اساس اصول مسلم و مشترکات اسلامي[4].

وحدت اسلامي

وحدت اسلامي عبارت است از همکاري و تعاون پيروان مذاهب اسلامي بر اساس اصول مسلم و مشترک اسلامي و اتخاذ موضع واحد براي تحقق اهداف و مصالح عاليه‌ي امت اسلامي و موضع‌گيري واحد در برابر دشمنان اسلام و احترام به التزام قلبي و عملي هر يک از مسلمانان به مذهب خود[5].

مذاهب اسلامي

مقصود از مذاهب اسلامي آن دسته از مکاتب فقهي معروف اسلامي هستند که داراي نظام اجتهادي منسجم و مستند به کتاب و سنت مي‌باشد. مذاهب فقهي به رسميت شناخته شده عبارت‌اند از: حنفي، شافعي، مالکي، حنبلي، اثني عشري، زيدي و اباضيه[6].

بخش اول: آموزش

آموزش يکي از مهم‌ترين ارکان يک دانشگاه محسوب مي‌شود که اهميت به پويايي اين بخش و فعال بودن آن به سطح علمي و کيفي دانشجو کمک شاياني مي‌کند.

کتاب درسي دانشگاهي يکي از سه عامل اساسي در امر آموزش به شمار مي‌رود. اين سه عامل عبارت‌اند از: استاد، دانشجو و کتاب درسي، چنان چه کتاب درسي ناقص باشد و در تهيه و تدوين آن دقت کافي صورت نگيرد، امر آموزش، آن‌گونه که شايسته است، صورت نمي‌گيرد[7]. اگر سرفصل‌هاي درسي مطابق نياز روز دانشجو، دانشگاه و اجتماع تنظيم شود، نتايج مثبت گران‌بهايي را به خود خواهد ديد. دانشگاه مذاهب اسلامي اين افتخار را دارد که يکي از معدود و انگشت شمارترين دانشگاه‌هايي در جهان اسلام به شمار مي‌رود که توانسته سرفصل‌هاي درسي خود را در مقاطع مختلف(کارشناسي، کارشناسي ارشد و دکتري) با توجه به هدف خود ــکه وحدت و تقريب بين مسلمين در ايران و در سطح جهان اسلام است ــ تنظيم کند و از آموزش به عنوان ابزاري آکادميک در سطح بين‌الملل براي دستيابي به هدف والا و مقدس خود يعني تقريب و وحدت مسلمين سود جويد. در مجموع مي توان اين را گفت که هدف اين است که دانشگاه مذاهب اسلامي از تقريب علمي به تقريب عملي برسد و اين خود يکي از عوامل بسيار تأثيرگذار در برون‌رفت از برخي از شرايط بحراني در جهان اسلام است.

دانشگاه مذاهب اسلامي در اين راستا قدمي مهمي را به عنوان يکي از نهادهاي آکادميک و بين‌المللي جهان اسلام گذاشته و آن اين بوده که سرفصل‌هاي درسي خود را با منابع احکام و فقه همه‌ي مذاهب اسلامي تنظيم کرده است، و به دانشجويان در اين دانشگاه فرصت آشنايي در همه‌ي رشته‌هاي علوم اسلامي با نظرات مذهب خود و غير از مذهب خود، در يک محيط علمي داده شده و فراهم آورده شده است.

اکنون براي اثبات مدعاي خود، نمونه‌هايي از سرفصل دروس مقرر در اين دانشگاه ذکر خواهد شد:

1. رشته علوم قرآن و حديث

اين رشته که در همه‌ي دانشگاه‌ها و حوزه‌هاي علميه‌ي جهان اسلام از آن بهره مي‌برند و در خيلي از اين محيط‌هاي آموزشي فقط مطابق رأي و مذهب خود آن را فرا مي‌گيرند، در دانشگاه مذاهب اسلامي به صورت مقارن و مطابق رأي همه‌ي مذاهب اسلامي به دانشجويان در سه مقطع کارشناسي، کارشناسي ارشد و دکتري توسط اساتيد مجرب درجه يک کشور ايران اعم از شيعه و سني تدريس مي‌شود و دانشجويان از نظرات مفسرين شيعي و سني بهره خواهند برد و نظر محدثان شيعه و اهل سنت را بررسي مي‌کنند.

به عنوان نمونه، در دوره‌ي کارشناسي اين رشته در درس«تفسير ترتيبي» کتاب « مجمع‌البيان طبرسي» از کتب شيعي و «تفسير المنار شيخ محمد عبده و رشيد رضا» از علماي سنّي جزء سرفصل‌هاي اين درس گنجانده شده است.

در درس «تفسير موضوعي» دانشجويان کتاب «تفسير الميزان علامه طباطبايي» شيعي و «تفسير المنار و تفسير کبير فخر رازي» اهل سنت را به عنوان واحد درسي مي گذرانند.

در درس «علوم قرآني» کتاب «الإتقان سيوطي، امثال القرآن ابن قيم جوزيه، مباحث في علوم القرآن صبحي صالح» به عنوان منابع اصلي اين درس معرفي شده است که همگي اهل سنت هستند ولي در پايتخت بزرگ‌ترين کشور شيعه‌نشين اين کتاب‌ها بدون هيچ تعصب خاصي تدريس و از آنها بهره برده مي‌شود.

در دوره‌ي کارشناسي ارشد اين رشته در درس تفسير قرآن کتاب تأويل مشکل القرآن ابن قتيبه اهل سنت و امالي سيد مرتضي شيعي به عنوان منابع اصلي اين درس برگزيده شده است.

در درس مفردات قرآن از کتاب تأويل مشکل القرآن ابن قتيبه، المصباح المنير فيومي و فروق اللغه ابوهلال عسکري به عنوان منابع اين درس معرفي شده است.

و در دوره‌ي دکتري در اين رشته در درس علم الحديث کتاب اضواء علي السنة المحمديه نوشته‌ي ابوريه و قواعد التحديث علامه قاسمي به عنوان منابع اصلي از آن‌ها استفاده مي‌شود و يا در درس تفسير دانشجويان از تفسير التبيان شيخ طوسي و تفسير الکشاف زمخشري به صورت تطبيق و مقارنه سود مي‌برند.

اين‌ها نمونه‌اي از چارت درسي رشته‌ي علوم قرآن بود که دانشجويان اين دانشگاه در يک محيط علمي و آکادميک اين منابع را از همه‌ي مذاهب اعم از شيعه و سني مي‌خوانند و از آن بهره‌ي علمي کسب مي‌کنند. که البته به علت به درازا نکشيدن بحث فقط نمونه‌هايي ذکر شد و اگر همه‌ي چارت‌هاي درسي تطبيقي و مقارنه‌اي دانشگاه را بخواهيم در آن مورد بحث کنيم مجالي ديگر مي‌طلبد.

2. رشته فقه و حقوق

يکي از راه‌هاي مهم تقريب بين مذاهب، بررسي منابع و مباني فقه تطبيقي است؛ چون با مراجعه به متون و منابع اصيل و نظريات پيشوايان مذاهب، معلوم مي‌شود که در بسياري از موارد اختلاف وسيع و عميقي وجود ندارد. علت بسياري از اختلافات اين است که در شناخت مذهب رقيب، به جاي رجوع به کتاب‌ها و مستندات خود آن مذهب، شناختشان معطوف به کتاب‌ها و مستنداتي است که ديگران درباره آن مکتب و مذهب نوشته‌اند و در اين کتاب‌ها، اصول و فروع آن مذهب به‌درستي منعکس نشده است[8].

از رشته‌هايي که بسيار پويا و به روز در دانشگاه مذاهب اسلامي بوده و هست و انواع گرايش‌ها از مذاهب اسلامي را به خود ديده است، رشته‌ي فقه و حقوق بوده است. اين رشته در سه مقطع کارشناسي، کارشناسي ارشد و دکتري در گرايش‌هاي مختلف وجود دارد و دانشجويان اين رشته علاوه بر دروس تخصص مذهب خود و آشنايي با آن، به صورت تطبيقي بين مذاهب اسلامي به فقه ديگر مذاهب هم آشنايي پيدا کرده و از نظرات ساير مذاهب نيز بهره مي‌برند.

کارشناسي:

1.                     فقه و حقوق شافعي: دانشجويان شافعي مذهب در اين رشته يک دوره کامل فقه مذهب خود را ياد مي‌گيرند، دروس تخصصي اين رشته توسط اساتيد مجرب شافعي مذهب تدريس مي‌شود، منابع اصلي اين درس در فقه کتاب فتح القريب ابوشجاع اصفهاني و الفقه المنهجي دکتر خن، البغا و الشربجي است و منابع فرعي فقهي آن مغني المحتاج خطيب شربيني، الام شافعي و الفقه الاسلامي و ادلته وهبة الزحيلي است. منابع اصولي آن الوجيز في اصول الفقه دکتر زيدان، اصول شاشي، لب الأصول قاضي زکرياي انصاري و... است، دانشجويان اين رشته علاوه بر دروس تخصصي خود، فقه، اصول و قواعد مقارن را به صورت تطبيقي با ساير مذاهب اسلامي مي‌خوانند و از آن بهره مي‌برند.

2.                    فقه و حقوق حنفي: دانشجويان حنفي مذهب اين رشته به طور کامل به فقه مذهب خود مسلط مي‌شوند، دروس تخصصي اين رشته توسط اساتيد بنام حنفي مذهب تدريس مي‌شود. منابع اصيل اين رشته عبارت‌اند از: مختر القدوري ابن جعفر بغداد، هدايه ي مرغيناني، رد المحتار ابن عابدين و .... دانشجويان اين رشته علاوه بر دروس تخصصي خود، فقه، اصول، و قواعد مقارن را به صورت تطبيقي با ساير مذاهب اسلامي مي‌خوانند و از آن بهره مي‌برند.

3.                   فقه و حقوق اماميه: دانشجويان شيعه‌ي اماميه در اين رشته، به فقه مذهب خود آشنا مي‌شوند، دروس تخصصي اين رشته توسط اساتيد مجرب حوزه و دانشگاه تدريس مي‌شود، منابع اين رشته در دانشگاه مذاهب اسلامي عبارت‌اند از : اللمعة الدمشقيه شهيد اول، المختصر النافع محقق حلي، تحرير الوسيله امام خميني(ره)، و فقه الامام جعفر الصادق، محمد جواد مغنيه. دانشجويان اين رشته علاوه بر دروس تخصصي خود، فقه، اصول، و قواعد مقارن را به صورت تطبيقي با ساير مذاهب اسلامي مي‌خوانند و از آن بهره مي‌برند.

4.                   فقه و حقوق زيدي: اين رشته که کرسي فقه آن توسط علماي بنام زيدي مذهب، به تازگي در دانشگاه مذاهب اسلامي بنيان نهاده شده، گامي مؤثر در تقريب همه‌ي مذاهب اسلامي است و اين دانشگاه را به يکي از منحصر به فردترين دانشگاه‌ها در زمينه‌ي علم الخلاف تبديل مي‌کند. سرفصل‌هاي درسي اين رشته عبارت‌اند از: المجموع امام زيد، البحر الزخار ابن مرتضي، و ... ( يادآور مي‌شود که اين کرسي در تاريخ 18 بهمن‌ماه سال 1393 با حضور عالم زيدي مذهب، جناب شيخ مرتضي المحطوري افتتاح شد.[9])

5.                  فقه و حقوق مالکي: اين رشته‌ي درسي که کرسي آن هم به تازگي در دانشگاه مذاهب اسلامي تأسيس شده است، توانسته گام مؤثر دانشگاه را در راه وحدت جهان اسلام بيش از پيش پررنگ و ثمربخش کند. سرفصل‌هاي اين رشته عبارت‌اند از: المدونة الکبري امام مالک، اقرب المسالک، مختصر علامه خليل، جواهر الاکليل و ...( اين کرسي در تاريخ 29 بهمن سال 1392 با حضور عالمان مالکي مذهب از تونس و سودان، جناب شيخ احمد بابکر خليل عيسي و دکتر علي العلوي افتتاح شد[10]).

6.                    فقه و حقوق اباضيه: اين رشته که باز هم جزء نوپا ترين رشته‌هاي ايجاد شده در دانشگاه مذاهب اسلامي به شمار مي‌رود، از محکم‌ترين گام‌هاي عملي‌اي بود که اين دانشگاه آن را برداشت و خود را جزء منحصر به فردترين دانشگاه‌هاي جهان اسلام قرار داد(اين کرسي در تاريخ 11 مهر سال 1392 توسط مفتي بزرگ اباضيه و کشور عمان، شيخ احمد بن حمد الخليلي افتتاح شد[11]).

کارشناسي ارشد

با توجه به نياز روز دانشگاه و دانشجويان دانشگاه مذاهب اسلامي در شناخت علمي از مذاهب يکديگر به صورت تخصصي دانشگاه مذاهب اسلامي درصدد پاسخ دادن به اين نياز، در رشته‌ي فقه در دوره‌ي کارشناسي ارشد، اقدام به داير کردن رشته‌ي فقه مقارن با گرايش‌هاي عمومي، جزا و خصوصي نمود. تا دانشجويان در اين دوره به صورت تخصصي به علم الخلاف پرداخته و تخصصاً با آن آشنا شوند.

1.                   فقه مقارن و حقوق عمومي اسلامي: هدف اين رشته آشنايي و شناخت دانشجويان با فقه سياسي مذاهب مختلف فقهي است. سرفصل‌هاي مصوب اين رشته در درس فقه مقارن کتاب البيع امام خميني(ره)، کتاب الاحکام السلطانيه­ي ماوردي، فقه سياسي دکتر عميدزنجاني، فقه سياسي دکتر يوسف قرضاوي، آثار الحرب في الفقه الاسلامية دکتر وهبه الزحيلي و ... است که سرفصلي کاملاً تقريبي و علمي از نظر منابع به شمار مي‌رود، که از بدو تأسيس اين رشته در سال 1387 تا به کنون 55 پايان‌نامه با موضوعات مختلف در اين رشته توسط دانشجويان داخل و خارج از کشور نگاشته شده است که همه‌ي اين پايان‌نامه‌ها با رويکردي تقريبي در علم الخلاف نوشته شده و طبق نظر همه‌ي مذاهب اسلامي به رشته ي تحرير درآورده شده است[12].

2.                   فقه مقارن و حقوق جزاي اسلامي: هدف از ايجاد اين رشته در دانشگاه آشنايي دانشجويان با مباحث جزايي فقه مذاهب اسلامي است، سرفصل‌هاي اين رشته مطابق با سرفصل‌هاي جزايي مذاهب مختلف فقهي است، مانند تکملة المنهاج آيت الله خوئي، تحريرالوسيله امام خميني(ره)، الفقه الإسلامي و ادلته دکتر وهبه الزحيلي و ... در اين رشته از بدو تأسيس(1387) تا کنون 55 پايان‌نامه با موضوعات جزايي مقارن و تطبيقي به تحرير درآمده است[13].

3.                   فقه مقارن و حقوق خصوصي اسلامي: هدف از ايجاد اين رشته در دانشگاه، آشنايي دانشجويان با مباحث مدني(طلاق، ازدواج، بيع، وقف، وصيت) به صورت مقارنه‌اي بين مذاهب مختلف اسلامي است. که دانشجويان و اساتيد از کتاب‌هاي شيعه و سني در اين رشته بهره مي‌برند. در اين رشته از بدو تأسيس(1387) تاکنون 51 پايان نامه به‌صورت مقارنه‌اي و علم الخلاف به رشته ي تحرير درآمده است[14].

مقطع دکتري

در رشته‌ي فقه اسلامي در دوره‌ي دکتري نيز دانشگاه مذاهب اسلامي نيز با تأسيس رشته‌ي فقه و مباني حقوق اسلامي از قافله نه تنها عقب نبوده بلکه به خاطر اين که در اين رشته برخلاف ساير دانشگاه‌ها که فقط فقه يک مذهب خاص را مي‌خوانند، دانشگاه مذاهب اين رشته را به صورت مقارنه‌اي و تطبيقي بين مذاهب اسلامي تدريس مي‌کند.

3. تاريخ اسلام

يکي از رشته‌هايي که در يک دانشگاه اسلامي همواره يکي از رشته‌هاي ثابت آن دانشگاه بوده، رشته تاريخ اسلام است، که اگر با شيوه‌ي علمي و با بهره گرفتن از منابع همه‌ي فرق و مذاهب اسلامي باشد، کمک شاياني به رفع اختلافات در جهان اسلام خواهد کرد، دانشگاه مذاهب اسلامي نيز اين رشته را در سه مقطع کارشناسي، ارشد و دکتري تأسيس کرده است و توسط اساتيد مجرب شيعه و سني تدريس مي‌شود. برخي از سرفصل‌هاي مصوب دانشگاه در اين رشته عبارت است از: کتاب اسلام و غرب ابوالحسن ندوي، نبرد سنت‌ها محمد قطب، الاسلام و العلمانيه دکتر يوسف قرضاوي، تاريخ اسلام کمبريج، تاريخ امپراتوري عثماني و ... در دوره‌ي کارشناسي ارشد اين رشته تا به حال 19 پايان‌نامه با موضوعات تاريخي اسلامي توسط دانشجويان شيعه و سني به تأليف درآمده است.[15]

4. فلسفه و عرفان اسلامي

اين رشته در دو مقطع کارشناسي و ارشد در دانشگاه مذاهب اسلامي وجود دارد، در اين رشته دانشجويان با نظرات فلسفي و عرفاني دانشمندان شيعه و سني آشنا مي‌شوند، برخي از منابع اين رشته در دانشگاه عبارت است از: مقالات الاسلاميين ابوالحسن اشعري، المعني قاضي عبدالجبار، کشف المراد علامه حلي، تاريخ فلسفه ويل دورانت، و ... در اين رشته هم دانشجويان در مقطع کارشناسي ارشد به علت نوپا بودن اين رشته فقط يک پايان‌نامه به تأليف رسيده است[16].

5. اديان و مذاهب: در اين رشته دانشجويان علاوه بر آشنايي با مذاهب، با اديان آسماني و غير آسماني ديگر نيز آشنا مي‌شوند، که گفتگوي با اديان ديگر، خود گامي مؤثر در برون‌رفت از بحران در جهان اسلام به شمار مي‌رود و دانشگاه مذاهب اسلامي نيز همواره بدان توجه داشته و با افتتاح اين رشته در دو مقطع کارشناسي و کارشناسي ارشد درصدد ارتباط با اديان و ايجاد همدلي اسلام و اديان ديگر برآمده است. برخي از سرفصل‌هاي مقرر براي اين رشته عبارت‌اند از: تاريخ جامع اديان جان ناس، مقارنه الاديان احمد شبلي، عهد عتيق، عهد جديد و... در اين رشته تاکنون 3 پايان‌نامه به تاليف رسيده است[17].

6. واحد درسي به نام فرهنگ تقريب يا أدب الإختلاف

اين درس براي دانشجويان دانشگاه مذاهب از هر مذهب و رشته‌اي، چه خارج و چه داخل از کشور توسط اساتيد شيعه و سني دانشگاه ارائه مي گردد، که به بررسي چگونگي مديريت اختلافات بين مذاهب با هم مي‌پردازد، و نشان مي‌دهد و راهنمايي مي‌کند که ما مسلمانان چگونه اختلافات را کنار گذاشته يا با آن کنار آمده و با هم در مقابل دشمن مشترک متحد باشيم. درس مذکور از دروسي است که اولاً جزء دروس اصلي و واحددار کليه‌ي رشته‌ها در دوره‌ي کارشناسي مي‌باشد، ثانياً به جز دانشگاه مذاهب اسلامي، چنين درسي در ديگر دانشگاه‌ها به چشم نمي‌خورد.و براي اين درس يک کتابي 2 جلدي تحت عنوان فرهنگ تقريب 1و2 توسط دانش آموختگان نخبه دانشگاه تأليف شده است.

در واقع اين گزارش مختصر و مستندي از رشته‌هاي درسي دانشگاه مذاهب اسلامي که هدف از بيان آن، نشان دادن اين بود که اين دانشگاه با ايجاد رشته‌هاي مقارن بين مذاهب اسلامي و بين اديان ديگر و قرار دادن سرفصل‌ها و منابع درسي از منابع شيعه و سني و دعوت از اساتيد شيعه و سني سعي در همدلي مسلمانان با هم و مسلمانان با اديان ديگر داشته است و از گسترش اين علم و دانش و شناخت همه مذاهب از هم، مي توان اين نتيجه را گرفت که دانشگاه مذاهب اسلامي نقش مهمي در راستاي تحقق وحدت اسلامي دارد.

7. دانشجويان

يکي از ارکان مهم يک دانشگاه، هويت يک دانشگاه و در يک کلام رکن رکين يک دانشگاه، دانشجويان آن دانشگاه هستند که شايد يکي از اهداف مهم يک دانشگاه براي تأسيس شدن، تربيت دانشجو باشد؛ که بدون حضور و فعاليت علمي و فرهنگي آنان، نظام آموزش عالي رونقي نخواهد داشت.

فعاليت‌هاي فرهنگي درکنارآموزش و کسب علم در دانشگاه‌ها داراي اهميت و جايگاه بالايي است، قطعاً کانون‌ها، انجمن‌ها و تشکل‌هاي فرهنگي در يک دانشگاه، در ترويج فرهنگ درکنار علم کمک شاياني به اين جريان خواهند کرد. دانشجويان که موتور و محرک کار فرهنگي در دانشگاه‌ها هستند نقش به سزايي در ترويج فرهنگ در کنار علم ايفا مي‌کنند و هر قدر که تلاش و پيگيري آنان بيشتر باشد، فرهنگ جايگاه والاتري در کنار علم پيدا خواهد کرد.

دانشگاه مذاهب اسلامي از بدو تأسيس تاکنون بدين امر توجه ويژه‌اي داشته است و در جذب دانشجو سعي در تقسيم نمودن دانشجويان واجد شرايط از اقوام، مذاهب و کشورهاي گوناگون کرده است.

به عنوان مثال و نمونه، در اين دانشگاه علاوه بر دانشجويان شيعه مذهب، دانشجويان اهل سنت شافعي و حنفي نيز از اقصي نقاط ايران مانند: ترکمن‌صحرا، کردستان، هرمزگان، سيستان و بلوچستان، خراسان و ديگر مناطق اهل سنت ايران در رشته‌هاي مذهب خود و ديگر رشته‌ها مشغول به تحصيل در کليه‌ي مقاطع هستند.

از آنجا كه نظام آموزش عالي براي بالا بردن توانمندي‌هاي خود بايد گزينه‌ي بين‌المللي شدن آموزش عالي را مدنظر قرار دهد و از طريق تقويت ارتباطات علمي در قالب همکاري آموزشي و پژوهشي موقعيت فعلي خود را ارتقاء ‌بخشد[18]. از اين رو دانشگاه مذاهب اسلامي توانسته است چهره‌ي خود را به يک دانشگاه اسلامي در سطح بين‌الملل تبديل سازد، و با جذب دانشجو از کشورهاي مختلف، همچون: تاجيکستان ، قزاقستان ،افغانستان، تايلند، بورکينافاسو، ساحل‌عاج، مالزي، اندونزي، سودان، و ... و با تحصيل آن‌ها در دانشگاه سفيران تقريبي تربيت شده‌اند که پيام وحدت و تقريب اسلامي را به گوش جهانيان مي‌رسانند که اين خود عاملي مهمي براي ايجاد گسترش فرهنگ تقريب و برون‌رفت از برخي بحران‌هاي جهان اسلام به معناي واقعي خواهد بود.

 

8. فارغ تحصيلان  

اگر دانشجويان و فارغ­التحصيل دانشگاه مذاهب اسلامي را سفيران تقريب بناميم، در حال حاضر نزديک به 5000 سفير تقريب در ايران و ديگر کشورهاي اسلامي داريم. در واقع مي‌توان گفت که دانشگاه تاحدي در اين زمينه که يکي از اهدافش "تربيت انديشمند و کارشناس ديني براي داخل و خارج از کشور در سطح مذاهب مختلف اسلامي[19]" بوده ، موفق شده است. دانشگاه قريب به دو دهه است که به تربيت نيروي متخصص در رشته‌هاي مختلف علوم اسلامي با رويکرد تقريب بين مذاهب اسلامي مشغول است و در اين زمينه توانسته است سرمايه عظيمي کسب کند که امروز اکثر دانش آموختگان بومي و بين‌المللي اين دانشگاه، در اقصي نقاط کشور و جهان در مراکز علمي و فرهنگي بزرگ و کوچک مشغول کار و فعاليت هستند و رسالت دانشگاه را به‌عنوان سفير تقريب پياده مي‌کنند.

به طور کلي نتايج بين‌المللي شدن بخش آموزش در دانشگاه مذاهب اسلامي مي‌تواند اين گونه باشد:

1.                     تفاهم در ميان ملل افزايش مي‌يابد.

2.                    با حضور دانشجويان خارجي، محيط آموزشي براي دانشجويان بومي متنوع خواهد شد.

3.                   دانش‌آموختگاني تربيت مي‌شوند که روحيه‌ي بين‌المللي دارند.

4.                   افزايش همگرايي ميان مذاهب مختلف اسلامي و اديان آسماني ديگر.

5.                  آشنايي دانشجويان بومي با مسائل مختلف بين‌المللي جهان اسلام و چالش‌هاي فراروي آن.

6.                    تبليغ براي دانشگاه در سطح بين‌المللي.

9. اساتيد

دانشگاه مذاهب اسلامي با هدف والايي مانند تحکم بخشيدن به فضاي وحدت و ايجاد همدلي در جهان اسلام، باز هم حرکت و گامي بلند در بحث اساتيد برداشته است و با دعوت از اساتيد شيعه و اهل سنت در اين دانشگاه، توانسته هدف خود را در بحث تقريب از طريق اساتيد مشترک شيعه و سني تحکم بخشد.

10. شعبه‌هاي دانشگاه

دانشگاه مذاهب اسلامي براي پيشبرد هر چه بهتر اهداف والاي خود در همگرايي و تقريب بين مذاهب اسلامي، طي سال هاي اخير گامي بلند در اين راستا برداشته است و آن ايجاد چند شعبه از اين دانشگاه در مناطق مختلف اهل سنت ايران است.

اکنون علاوه بر شعبه مرکزي واحد برادران و خواهران در تهران، شعبه‌ي خواهران و برادران در سنندج مرکز استان کردستان، يکي از استان‌هاي اهل سنت نشين در سه رشته‌ي فقه و حقوق اماميه، فقه و حقوق شافعي و علوم قرآن و حديث نيز افتتاح شده است. يکي ديگر از شعب دانشگاه، در زاهدان مرکز استان سيستان و بلوچستان يکي ديگر از استان‌هاي اهل سنت نشين در ايران است که دانشجويان شيعه و اهل سنت برادر و خواهر، در دو رشته‌ي فقه و حقوق حنفي و فقه و حقوق اماميه به امر تحصيل مشغول‌اند و ديگر شعبه‌ي دانشگاه نيز در بندرعباس مرکز استان هرمزگان يکي ديگر از استان‌هاي سني نشين ايران تأسيس شده است که خواهران و برادران شيعه و اهل سنت در کنار هم در دو رشته‌ي فقه و حقوق شافعي و فقه و حقوق اماميه در حال تحصيل هستند.

ايجاد اين شعبه‌ها در استان‌هايي که غالباً اهل سنت ايران بيشتر در آن جا ساکن هستند نشان از اين دارد که دانشگاه مذاهب اسلامي توجه ويژه‌اي به بحث تقريب بين پيروان مذاهب اسلامي در ايران داده و بدان نظري ويژه و خاص دارد.

بخش دوم: امور فرهنگي

يکي از قسمت‌هاي مهم يک دانشگاه، بخش امور فرهنگي آن است که انجمن‌ها، تشکل‌ها، کانون‌هاي زيادي در اين بخش در حال فعاليت هستند. دانشگاه مذاهب اسلامي که هدف خود را همواره وحدت و تقريب مي‌داند، از اين بخش هم به صورت‌هاي مختلفي در پيشبرد هدف والاي خود استفاده کرده و مي‌کند، کانون‌ها و تشکل‌ها و انجمن‌هايي که دانشجويان شيعه و سني در کنار هم به کار فرهنگي مي‌پردازند. که در ادامه به بعضي از آنها اشاره مي شود.

1. انجمن علمي فقه و حقوق شافعي: اين انجمن که دانشجويان رشته‌ي فقه و حقوق شافعي در آن فعاليت مي‌کنند و توسط دانشجويان شافعي مذهب اداره مي‌شود، به فعاليت در زمينه‌هاي مختلف فرهنگي و علمي مي‌پردازد. اين انجمن تاکنون نشست‌هاي علمي زيادي را با موضوع امام شافعي و فقه او برگزار کرده است. اين انجمن از طرف دانشگاه مجوز چاپ نشريه‌ي علمي تخصصي در زمينه‌ي معرفت فقه شافعي و علوم اسلامي را داراست. که تاکنون دو شماره از آن با نام «الجودي» به چاپ رسيده است و همه‌ي اعضاي آن را دانشجويان پيرو فقه شافعي تشکيل مي‌دهند، در هيئت تحريريه‌ي آن اساتيد بنام فقه شافعي حضور دارند و مديريت اجرايي آن را دانشجويان شافعي مذهب به عهده دارند و از اين حيث تنها مجله‌اي است که از طرف فقه شافعي و شافعي مذهبان در دانشگاه‌هاي کشور ايران به چاپ مي‌رسد که خود اهميت ويژه‌ تقريب و وحدت براي دانشگاه مذاهب اسلامي و آزادي مذاهب را مي‌رساند[20].

2. انجمن علمي فقه و حقوق حنفي: اين انجمن توسط دانشجويان رشته‌ي فقه و حقوق حنفي و حنفيان دانشگاه اداره مي‌شود، و به فعاليت فرهنگي و علمي در زمينه‌ي معرفت فقه حنفي و مذهب امام ابوحنيفه مي‌پردازد. اين انجمن تاکنون نشست‌ها و سمينارهاي زيادي را در رابطه با معرفت فقه حنفي و شخصيت امام ابوحنيفه برگزار کرده است. اين انجمن مانند انجمن علمي فقه و حقوق شافعي نيز، از طرف شوراي فرهنگي دانشگاه و کميسيون نشريات دانشگاه، مجوز نشريه‌ي علمي تخصصي در زمينه‌ي معرفت فقه حنفي و علوم اسلامي را دارد. که تاکنون 4 شماره از آن با نام « نشريه ي امام ابوحنيفه» به چاپ رسيده است و از اين حيث باز هم تنها نشريه‌ي اي در دانشگاه‌هاي کشور است که از طرف حنفي مذهبان، براي معرفت مذهب حنفي به چاپ مي‌رسد[21].

بخش سوم: پژوهش

اهميت پژوهش در توليد علم و گسترش مرزهاي دانش در عرصه جهاني بر کسي پوشيده نيست پيشرفت و توسعه زندگي بشر در همه موارد مرهون پژوهش است و راز پيشرفت دنياي امروز نيز در پژوهش نهفته است و تحقق اين امر بيشتر در دانشگاه اتفاق مي‌افتد. به همين منوال دانشگاه مذاهب اسلامي به‌عنوان يک مرکز آموزشي و پژوهشي تقريب گرا با پتانسيل‌هاي خوبي که دارد توانسته است از طريق راهبردهاي گوناگون پژوهشي در حوزه کتاب، مجلات علمي، کنفرانس‌هاي علمي و.... اهداف دانشگاه که همان تحقق وحدت اسلامي و تقريب مذاهب اسلامي را جامه عمل بپوشاند. معاونت پژوهشي دانشگاه مذاهب اسلامي از طريق برگزاري همايش‌هاي علمي مختلف و کرسي‌هاي آزاد انديشي، همچنين توليد و چاپ مجلات فقه مقارن، مطالعات تقريبي مذاهب اسلامي(فروغ وحدت)، مطالعات رسانه و امت و بسياري از امور ديگر، نقش بسزايي در تکوين و ترويج انديشه تقريب مذاهب اسلامي داشته است که در ذيل به تفصيل اهم برنامه‌ها و اقدامات انجام شده توسط معاونت پژوهشي خواهد آمد.

1. طرح‌هاي پژوهشي و کتاب:

از آنجا که شناخت مذاهب، يکي از راه‌هاي مهم تقريب مذاهب و همچنين بهترين وسيله براي اين شناخت و گسترش انديشه‌ تقريب کتاب مي‌باشد، دانشگاه مذاهب اسلامي با توليد محصولات پژوهشي متناسب با نيازهاي جامعه اسلامي تقريبي، از جمله تعداد زيادي از پايان‌نامه‌هاي دانشجويان تحصيلات تکميلي در حوزه مختلف فقهي، تاريخي و کلامي و... همچنين کتاب‌هاي مانند الفقه الحنفي، آيات الاحکام تطبيقي، همبستگي مذاهب اسلامي، فرهنگ تقريب و... توانسته است قدم‌هاي خوبي در اين زمينه بردارد هرچند با توجه به اهميت موضوع، دانشگاه بايد از تمام ظرفيت‌ها در اين زمينه در جهت گسترش و نهادينه کردن فرهنگ و انديشه تقريب مذاهب اسلامي از طريق توليد و انتشار کتاب، استفاده کند.

2. مجلات علمي دانشگاه

دانشگاه مذاهب اسلامي در چارچوب تحقق اهداف پژوهشي دانشگاه با استفاده از توانايي‌ها و قابليت‌هاي دانشجويان و دانش‌آموختگان براي گسترش فرهنگ تقريب در ميان دانش‌پژوهان و ديگر مخاطبان عمومي و اطلاع‌رساني و گسترش پژوهش و توليد علم در قلمرو علوم اسلامي ، ديني و تقريب متناسب با اهداف و فعاليت‌هاي دانشگاه، مجلات علمي" فقه مقارن با درجه علمي – پژوهشي[22]، مطالعات تقريبي مذاهب اسلامي با درجه علمي – ترويجي[23] ، مطالعات رسانه و امت و........ را منتشر مي‌کند. به نظر مي رسد اين مجلات درگسترش مشترکات اسلامي و تأکيد بر سرنوشت مشترک امت اسلامي، معرفي شخصيت‌هاي تقريبي، انديشه‌هاي تقريبي، رفع شبهات، نقش مکتب اهل‌بيت نقش مهمي را ايفا مي‌کنند. در واقع مي‌توان گفت مجلات دانشگاه يکي از راهکارهاي عملي در جهت تقريب بين مذاهب اسلامي و نهادينه کردن فرهنگ تقريب در ميان نخبگان و دانشگاهيان مي‌باشد.

3. کرسي‌هاي آزادانديشي

معاونت پژوهشي دانشگاه مذاهب اسلامي در راستاي اجراي منويات رهبر معظم انقلاب اسلامي، در خصوص ضرورت راه‌اندازي کرسي‌هاي مناظره، نقد، نظريه‌پردازي و آزادانديشي در دانشگاه‌ها در جهت نهادينه کردن آزادي بيان و تضارب آراء با رعايت اخلاق و منطق گفت‌وگو و ايجاد فضاي مناسب براي طرح و بيان انديشه‌هاي نو[24] بخصوص در حوزه تقريب مذاهب اسلامي و همزيستي اسلامي و .....اقدام به برگزاري کرسي‌هاي نظريه‌پردازي و آزادانديشي با عناوين مختلف کرده است ازجمله کرسي‌هاي برگزار شده مي‌توان به «بررسي جريان‌هاي تقريبي و تحليلي درباره مراکز تقريبي در جهان اسلام»، «ظرفيت‌هاي قانون جمهوري اسلامي ايران در هم‌گرايي مذهبي»، «وحدت اسلامي از منظر نظريه‌هاي همگرايي در روابط بين‌الملل» ، «تکفير و افراطي گريي از نظر فقه مالکي و.... مي‌باشد. دانشگاه در اين نشست‌ها در پي ايجاد فرصتي براي عرضه انديشه‌هايي است که توسط صاحب‌نظران حوزه‌هاي مختلف در زمينه همدلي، هم­گرايي و اتحاد مسلمانان، پرورانده شده است. از آنجا که بسياري از انديشه‌ها و افکار بديع در اين زمينه، فرصت مناسبي براي طرح در قالب مقالات و مکتوبات علمي نمي‌يابند و در صورت انتشار نيز تأثير زيادي در فضاي فکري جهان اسلام ايجاد نمي‌کنند، عرضه اين افکار و انديشه‌ها در نشست‌هاي علمي با حضور ديگر انديشمندان، کمک شاياني به گسترش ادبيات علمي ناظر به وحدت و هم­گرايي ميان مسلمانان خواهد داشت.

4. همايش و نشست علمي

همگرايي مذاهب اسلامي هدفي است مقدس که دانشگاه مذاهب اسلامي به عنوان يک مرکز علمي اسلامي و با استفاده از ظرفيت‌هاي بالاي اساتيد و دانشجويان خود از مذاهب گوناگون اسلامي و با برگزاري همايش‌ها و انتشار آثار علمي سعي در اجرايي کردن و پيشبرد آن در جهان اسلام داشته است. دانشگاه در طول سالهاي گذشته توانسته است همايش ها ونشست هاي زيادي در حوزه مختلف برگزار کند. در ذيل مختصري از چند همايش برگزار شده مي آيد.

همايش جوانان و جهان اسلام

اين همايش به همت دانشگاه مذاهب اسلامي و با مشارکت دفتر فرهنگي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، سازمان بين‌المللي آيسسيکو(ISESCO[25] ) و سازمان بسيج دانشجويي کشور و مجمع اتحاد دانشجويان جهان اسلام در تاريخ 30 مهر سال 1390 برگزار گرديد.

اين همايش با رويکرد مباني معرفت‌شناسي تقريب مذاهب اسلامي و وحدت اسلامي در دو بخش اصلي و ويژه برگزار شد. در بخش اصلي مباحثي چون: مباني تقريب اسلامي، مديريت تقريب، تقريب و وحدت، آسيب‌شناسي تقريب، راهکارهاي قرآني تقريب و پرچم‌داران تقريب به بحث گذاشته شد. در بخش ويژه هم توليدات هنري تقريب که در قالب‌هاي داستان، سفرنامه‌نويسي، شعر، خوشنويسي، نقاشي و طراحي خلق شده‌اند ارائه شد.

همايش سراسري اجتهاد در دوره معاصر

اين همايش در سال 1387 هـ.ش از سوي دانشگاه مذاهب اسلامي در تالار علامه اميني دانشگاه تهران با حضور عالمان برجسته‌ي شيعه و اهل سنت برگزار شد[26].

همايش علمي امربه‌معروف و نهي از منکر

اين همايش در سال 1387 هـ.ش از سوي دانشگاه مذاهب اسلامي با محوريت امربه‌معروف و نهي از منکر از ديدگاه مذاهب مختلف اسلامي با حضور انديشمندان شيعه و اهل سنت برگزار گرديد[27].

همايش بين‌المللي بررسي انديشه‌هاي بديع‌الزمان نورسي

اين همايش بين‌المللي در سال 1390هـ.ش با موضوع و محوريت انديشه‌ي علامه سعيد نورسي از انديشمندان کشور ترکيه برگزار شد.

قرآن، سنت و اهل‌بيت(ع)، جهان اسلام و تقريب مذاهب اسلامي و هويت اسلامي و استکبارستيزي از محورهاي اصلي و موضوعات مورد بحث و بررسي در همايش بود.

ديگر همايش‌هاي بين‌المللي و داخلي که دانشگاه مذاهب در راستاي اهداف والاي خود براي نشر فرهنگ تقريب و نزديکي دل‌هاي مسلمانان به يکديگر برگزار کرده است، مانند: همايش علمي بررسي آراء و انديشه‌هاي سيد جمال‌الدين اسدآبادي و محمد عبده، نشست هم‌انديشي با دانشگاه‌هاي مهم جهان اسلام، نقش تقريب مذاهب اسلامي در گفتگوي تمدن‌ها، سمينار بررسي آراء و انديشه‌هاي امام ابوحنيفه و همايش بين‌المللي احکام فقهي مسائل نو پيدا.

                                                                                                                               

نتيجه‌گيري

دانشگاه مذاهب اسلامي در دو دهه اخير با برنامه‌هاي منسجم علمي، آموزشي، پژوهشي و فرهنگي توانسته است نقش مهمي در پيشبرد فرهنگ تقريب و وحدت اسلامي و راهکارهايي مفيدي جهت خروج برخي بحران‌هاي جهان اسلام داشته است ازجمله:

1-                   تربيت نسلي تقريبي از دانشجويان شيعه و سني داخل و خارج از کشور در رشته‌هاي مختلف علوم اسلامي با ايجاد سرفصل‌هاي درسي تطبيقي بين مذاهب مختلف اسلامي با آموزش آنها در جهت نهادينه کردن تقريب علمي و عملي در جهان اسلام.

2-                  ترويج اهداف دانشگاه از طريق دانش‌آموختگان خارجي يا همان سفيران تقريب دانشگاه در جهان اسلام.

3-                 ايجاد شعبه‌هاي جديد از دانشگاه در مناطق اهل سنت نشين داخل کشور که منجر به تقويت وحدت اسلامي در کشور شده است.

4-                 ايجاد تشکل‌ها و انجمن‌هاي دانشجويي شيعه و سني در جهت ترويج انديشه‌هاي تقريبي از طريق برگزاري نشست‌ها و انتشار مجلات.

5-                ترويج تفکر تقريب در جهان اسلام با برگزاري سمينارها، کنفرانس‌هاي ملي و بين‌المللي، انتشار کتاب و مجلات علمي.

 

 

 

پيشنهادات

در آخر نگارندگان پيشنهاداتي در جهت پيشرفت و توسعه دانشگاه که به پيشبرد وحدت، تقريب مذاهب و برون‌رفت از بحران جهان اسلام کمک خواهد کرد، ارائه مي نمايند.

1. ارتقاء کيفيت سطح آموزش کنوني دانشگاه در حد دانشگاههاي برتر کشور و دانشگاه هاي همسوي جهان اسلام.

2. راه‌اندازي رشتة هاي جديد متناسب با نيازهاي جهان اسلام از جمله رشته‌ي فلسفه اخلاق اسلامي، جامعه‌شناسي اسلامي ، انديشه‌هاي سياسي.

3. توسعة فضاي کالبدي دانشگاه.

4. فراهم کردن امکانات لازم براي تبديل به يک دانشگاه پژوهش محور.

5. ايجاد ارتباط علمي با دانشگاه‌هاي منتخب کشورهاي اسلامي بويژه الازهر.

6. راه اندازي شعبه جديد دانشگاه در کشورهاي اسلامي

7. تبادل استاد و دانشجو با ديگر دانشگاه‌هاي جهان اسلام.                                     

 

منابع و مآخذ

1. قرآن کريم.

2. تسخيري، محمدعلي، رسالت ما تقريب در انديشه‌ها و وحدت در عمل، چاپ اول، مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي- معاونت فرهنگي، تهران، 1391هـ.ش.

3. مصاحب، غلامحسين، دايرة‌المعارف فارسي، مؤسسه انتشارات فرانکلين، تهران، بي‌تا.

4. جمعي از نويسندگان، دايرة‌المعارف آموزش عالي، بنياد دانشنامه بزرگ فارسي، چاپ اول، تهران، 1383هـ.ش.

5. جمعي از انديشمندان اسلامي، راهکارهاي انديشه‌اي و کاربردي تحقق تقريب مذاهب اسلامي، مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي _ معاونت فرهنگي ، تهران، 1390هـ.ش.

6. آموزش عالي و توسعه‌ي پايدار(مجموعه مقالات همايش) ، مؤسسه‌ي پژوهش و برنامه‌ريزي آموزش عالي و انتشارات فرهنگ دهخدا، چاپ اول، 1383هـ.ش.

7. مجله‌ي الجودي، شماره‌ي دوم، انجمن علمي فقه و حقوق شافعي، معاونت فرهنگي و دانشجويي، دانشگاه مذاهب اسلامي، پاييز و زمستان 1393هـ.ش.

8. مجله‌ي امام ابوحنيفه، سال چهارم، شماره‌ي چهارم، انجمن علمي فقه و حقوق حنفي، معاونت فرهنگي و دانشجويي، دانشگاه مذاهب اسلامي، بهار 1393هـ.ش.

9. مجموعه مقالات همايش اجتهاد در دوره‌ي معاصر، چاپ اول، دانشگاه مذاهب اسلامي، تهران، 1389هـ.ش.

10. مجموعه مقالات همايش علمي امربه‌معروف و نهي از منکر، چاپ اول، دانشگاه مذاهب اسلامي، تهران، 1387هـ.ش.

11. مجله‌ي فقه مقارن، سال دوم، شماره‌ي سوم، دانشگاه مذاهب اسلامي، بهار و تابستان 1393هـ.ش.

12. مجله‌ي مطالعات تقريبي مذاهب اسلامي، سال دهم، شماره‌ي 40، دانشگاه مذاهب اسلامي، تابستان 1394هـ.ش.

13. آرشيو آموزش و پژوهش دانشگاه مذاهب اسلامي.

14. بروشور معرفي دانشگاه مذاهب اسلامي.

15. سايت رسمي دانشگاه مذاهب اسلامي به نشاني: www.mazaheb.ac.ir

16. آيين نامه شوراي انقلاب فرهنگي در خصوص کرسي هاي آزاد انديشي

 

 

[1] - آل‌عمران: 103

[2] - نویسندگان این پژوهش، یکی دانشجوی کارشناسی ارشد این دانشگاه است که دوره‌ی کارشناسی را نیز در همین دانشگاه به پایان رسانده است، و یکی دیگر نیز فارغ‌التحصیلان این دانشگاه است که خود الآن کارمند این دانشگاه بوده و از این حیث نویسندگان به موضوع انتخاب شده تسلط خاصی دارند.

[3] - مصاحب، غلامحسین، دایرة‌المعارف فارسی، ج1، ص 959.

[4] - تسخیری، محمدعلی، رسالت ما تقریب در اندیشه‌ها و وحدت در عمل، ص 94.

[5] - همان منبع

- همان منبع 1

[7] - جمعی از نویسندگان، دایرة‌المعارف آموزش عالی، ج2، ص708.

[8]- جمعی از اندیشمندان اسلامی، راهکارهای اندیشه‌ای و کاربردی تحقق تقریب مذاهب اسلامی، ص 14.

1- http://mazaheb.ac.ir/?part=news&inc=news&id=466

[10]- http://mazaheb.ac.ir/?part=news&inc=news&id=178

[11] - http://mazaheb.ac.ir/?part=news&inc=news&id=72

[12] - http://mazaheb.ac.ir/?part=menu&inc=menu&id=329

[13] - همان منبع

[14] - همان منبع

[15] - همان منبع

[16] - همان منبع

1- همان منبع

[18] - آموزش عالی و توسعه‌ی پایدار، ج2، ص 14.

[19] -www.mazaheb.ac.ir

[20] - ر.ک: مجله‌ی الجودی، شماره‌ی دوم، انجمن علمی فقه و حقوق شافعی، معاونت فرهنگی و دانشجویی، دانشگاه مذاهب اسلامی، پاییز و زمستان 1393هـ.ش.

[21] - ر.ک: مجله‌ی امام ابوحنیفه، سال چهارم، شماره‌ی چهارم، انجمن علمی فقه و حقوق حنفی، معاونت فرهنگی و دانشجویی، دانشگاه مذاهب اسلامی، بهار 1393هـ.ش.

[22] - این مجله بنابر مجوز شماره 3/18/127841 مورخ 1394/6/30 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از شماره 1 (بهار و تابستان 1392) دارای رتبه « علمی ـ پژوهشی» می‌باشد.

[23] - این مجله بنابر مجوز شماره 3/18/547380 مورخ 1392/10/23 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از شماره 34 (زمستان 1392) دارای رتبه «علمی ـ ترویجی» می‌باشد.

[24] - آیین نامه شورای انقلاب فرهنگی در خصوص کرسی های آزاد اندیشی مصوب مورخ 14/12/1389

[25]- Islamic Educational Scientific and Cultural Organization.

آیسیسکو سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی است که در سال 1979 تأسیس شد. مقر این سازمان در رباط در مراکش قرار دارد. 57 کشور اسلامی از جمله ایران عضو این سازمان هستند.

[26] - ر.ک: مجموعه مقالات همایش اجتهاد در دوره‌ی معاصر، چاپ اول، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، 1389هـ.ش.

[27] - ر.ک: مجموعه مقالات همایش علمی امربه‌معروف و نهی از منکر، چاپ اول، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، 1387هـ.ش.