در این مقاله به واکاوی فتوای تاریخی شیخ شلتوت از پنجره تقریب مذاهب اسلامی می پردازیم.
به گزارش خبرگزاری تقریب، متن مقاله به شرح ذیل است:
تقریب مذاهب اسلامی عـرصه‌های مـختلفی دارد. کـسانی که منافع اسلام و مسلمانان را در سطح جهانی تعقیب می‌کنند با دوراندیشی ویژه در صدد ایجاد زمینه‌های وحـدت مسلمانان و زدودن ریشه‌های اختلاف و تفرقه‌اند. از آن‌جا که امت اسلامی در اصول تعالیم دینی با هـم مشترک‌اند و با تمسک بـه کـتاب آسمانی قرآن کریم و سنت نبوی سعی می‌کنند از راه‌های گوناگون به آموزه‌های شریعت اسلامی عمل نمایند، در یک نگاه همانند شاخه‌های یک درخت تنومندند که به ظاهر پراکنده، اما در نمای کلی از انسجام ویـژه‌ای برخوردارند.
به نظر می‌رسد پیروان مذاهب اسلامی باید چنین نگاه جامعی داشته باشند و از طرد یک‌دیگر پرهیز کرده، همکاری و هماهنگی میان مسلمانان را پیشه خود سازند.
در سدۀ اخیر، تلاش‌هایی برای بیداری مسلمین و اهـتمام بـه وحدت و انسجام بیشتر آنان صورت گرفته، که از مهم‌ترین آنها می‌توان به فتوای تاریخی شیخ شلتوت در به رسمیت شناختن مذهب شیعه امامیه، اشاره کرد.
این فتوا در سال 1378 هجری قمری در هفدهم ربـیع‌الاول، روز مـیلاد امام جعفر صادق( بنیانگذار مکتب شیعه جعفری، در حضور نمایندگان مذهب شیعه امامی و شیعه زیدی و مذاهب شافعی، حنبلی، مالکی و حنفی از سوی شیخ شلتوت رئیس فقید دانشگاه «الازهر» مصر صادر شـد. شـیخ شلتوت در این باره اظهار داشت:
«به هنگام ریاست دانشگاه الازهر فرصتی فراهم گشت که فتوایی دایر بر جواز پیروی از مذاهب ریشه‌دار و اصیل اسلامی که شیعه دوازده‌امامی جزء آنهاست، صـادر نـمایم». (http://broujerdi.org/content/view/29/1/).
بـهار سال 1391، پنجاه و پنجمین سالگرد صـدور فـتوای تـاریخی شیخ شلتوت می‌باشد، برای ارج نهادن به چنین تلاش‌هایی که موجب وحدت بیشتر امت اسلامی خواهد بود، نگاهی گذرا به متن فـتوا داشـته، سـپس با یادکرد برخی از بزرگان اهل سنت، به انـگیزه صـدور چنین فتوایی می‌پردازیم.
متن فتوا
متن پرسش و پاسخ شیخ محمود شلتوت:
«ان بعض الناس یری أنه یجب علی المسلم لکـی تـقع عـباداته و معاملاته علی وجه صحیح أن یقلد أحد المذاهب الأربعۀ المعروفۀ و لیـس من بینها مذهب الشیعۀ الإمامیۀ و لا الشیعۀ الزیدیۀ فهل توافقون فضیلتکم علی هذا الرأی علی اطلاقه فتمنعون تقلید مـذهب الشـیعۀ الإمـامیۀ الإثنی عشریۀ مثلا.
فأجاب فضیلته:
1ـ إن الإسلام لا یوجب علی أحد مـن أتـباعه اتّباع مذهب معین بل نقول إن لکل مسلم الحق فی أن یقلد بادئ ذِی بدء أیّ مذهب من المـذاهب المـنقولۀ نـقلا صحیحاً و المدونۀ أحکامها فی کتبها الخاصۀ و لمن قلد مذهباً من هذه المـذاهب أن یـنتقل إلی غـیره ـ أی مذهب کان ـ و لا حرج علیه فی شیء من ذلک.
2ـ إن مذهب الجعفریۀ المعروف بمذهب الشیعۀ الإمـامیۀ الاثـنا عـشریۀ مذهب یجوز التعبد به شرعاً کسائر مذاهب أهل السنۀ.
فینبغی للمسلمین أن یعرفوا ذلکـ، و أن یـتخلصوا من العصبیۀ بغیر الحق لمذاهب معینۀ، فما کان دین الله و ما کانت شریعته بـتابعۀ لمـذهب، أو مـقصورۀ علی مذهب، فالکل مجتهدون مقبولون عند الله تعالی یجوز لمن لیس اهلاً للنظر و الاجتهاد تـقلیدهم و العـمل بما یقررونه فی فقههم، و لا فرق فی ذلک بین العبادات و المعاملات».
ترجمه فتوای تاریخی شـیخ مـحمود شـلتوت شیخ جامع الازهر، در مورد جواز پیروی از مذهب شیعه امامی:
از معظم له سؤال شد:
عده‌ای از مردم مـعتقدند هـر فرد مسلمان برای آن‌که عبادات و معاملاتش صحیح انجام گیرد باید تابع احـکام یـکی از مـکتب‌های معروف چهارگانه باشد و در میان این مکتب‌های چهارگانه نامی از مکتب شیعه امامی و شیعه زیدی برده نـشده اسـت، آیـا جناب‌عالی با این نظر کاملاً موافق‌اید که مثلاً پیروی از مکتب شیعه امـامیه اثـنی‌عشری مغایرتی با دین ندارد؟
آن جناب پاسخ دادند:
آیین اسلام هیچ‌یک از پیروان خود را به پیروی از مکتب معینی مـلزم نـنموده، بلکه هر مسلمانی می‌تواند از هر مکتبی که به طور صحیح نقل شـده و احـکام آن در کتاب‌های مخصوص به خود مدون گـشته پیـروی نـماید و کسی که مقلد یکی از مکتب‌ها ]ی چهارگانه[ بـاشد مـی‌تواند به مکتب دیگری (هر مکتبی که باشد) منتقل شود.
مکتب جعفری، معروف بـه مـذهب امامی اثنا عشری، مکتبی اسـت کـه شرعاً پیـروی از آن مـانند پیـروی از مکتب‌های اهل سنت جایز می‌باشد، بـنابراین سـزاوار است که مسلمانان این حقیقت را دریابند و از تعصّب ناحق و ناروایی که نسبت بـه مـکتب معینی دارند دوری گزینند، زیرا دیـن خدا و شریعت او تابع مـکتبی نـبوده و در احتکار و انحصار مکتب معینی نـخواهد بـود، بلکه همه صاحب‌مذهبان، مجتهد بوده و اجتهادشان مورد قبول درگاه باری تعالی است و کـسانی کـه اهل نظر و اجتهاد نیستند مـی‌توانند از هـر مـکتبی که مورد نـظرشان اسـت تقلید نموده و از احکام فـقه آنـ پیروی نمایند و در این مورد فرقی میان عبادات و معاملات نیست.
امضا: محمود شلتوت.
پس از صدور ایـن فـتوا، وی نامه‌ای برای مرجعیت علی‌الاطلاق شیعه، حـضرت آیـت الله العظمی بـروجردی نـوشته و از تـلاش چشم‌گیر ایشان در مسیر وحـدت، هماهنگی و انسجام اسلامی تشکر و قدردانی کرد.
از طرف دیگر، فتوای شیخ شلتوت مبنی بر جواز تـقلید از مـذهب شیعه امامیه، مورد استقبال عده‌ای دیـگر از بـزرگان و صـاحب‌نظران اهـل سـنت در مصر و غیر مـصر قـرار گرفت که از جمله آنان می‌توان از دکتر محمد فهام، رئیس سابق دانشگاه الازهر، استاد عفیف عبدالفتاح طـباوه، شـیخ الازهـر، عبدالحلیم محمود، شیخ الازهر، شیخ عبدالوهاب عـبداللطیف اسـتاد جـامع الأزهـر، شـیخ بـاقوری وزیر سابق اوقاف مصر، محمد الغزالی، رهبر اخوان‌المسلمین مصر، شیخ محمد متولی شعراوی، وزیر سابق اوقاف و امور خیریه، دکتر نصر فرید واصل، مفتی مصر و ... نام برد.
جـناب آقای محمد غزالی که در آن دوران، رهبر اخوان‌المسلمین مصر بوده است می‌گوید:
«من معتقدم که فتوای استاد بزرگ شیخ محمد شلتوت، گام بزرگی در این میدان و مایه امیدواری تمام زمامداران و علمای بااخلاص و تـکذیب چـیزی است که مستشرقین انتظار دارند؛ مستشرقینی که انتظار می‌کشند که کینه و نفاق، این ملت را قبل از رسیدن به اتحاد و هم‌بستگی از میان بردارد.
و این فتوا به نظر من نخستین گام در ایـن راه اسـت.
نخستین گام برای یک‌پارچگی و جمع کردن مسلمانان تحت عنوان اسلام که خداوند آن را کامل گردانیده و آن را به عنوان بهترین دین برای ما برگزیده است. و هـم‌چنین سـرآغاز عمل به رسالتی است کـه عـزت و سربلندی مؤمنین را بازمی‌گرداند و مایه رحمت جهانیان می‌گردد. مسلماً بدبینی‌ها و خرافات، توده اهل سنت و شیعه را به پستی می‌کشاند و اختلاف و دو دستگی، همگی را از حقیقت دور می‌سازد.
دنیا بـه سـرعت رو به آزادی (از قیود) می‌شتابد و از نـردبان تـرقی مادی محض بالا می‌رود و به عقب افتادگان (و فرورفتگان در اختلاف و خرافات) هم‌چون موجوداتی دیگر می‌نگرد. (پیشین).
آری، اینک که در پنجاه و پنجمین سالگرد صدور این فتوا قرار داریم، امیدواریم شاهد هم‌بستگی بیشتر مـسلمانان بـاشیم.
منبع: اندیشه تقریب سال هشتم بهار 1391 شماره 30
ارسال نظر