فتوای تاریخی شیخ محمود شلتوت، رئیس وقت دانشگاه الازهر مصر و از مؤسسان دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه، نقطه عطفی در مسیر وحدت و همگرایی امت اسلامی به شمار می‌رود. این فتوا، که در ۱۷ ربیع‌الاول ۱۳۷۸ق، مصادف با ولادت امام صادق(ع)، در حضور نمایندگان مذهب شیعه امامی، شیعه زیدی و مذاهب چهارگانه اهل‌سنت صادر شد، جواز تقلید تمام مسلمانان از فقه شیعه امامیه و زیدیه را تأیید کرد. این اقدام، گامی بلند در راستای تقریب مذاهب و کاهش تعصبات فرقه‌ای بود که تأثیرات عمیقی بر روابط میان مذاهب اسلامی بر جای گذاشت.
زمینه و اهمیت صدور فتوا
پیش از صدور فتوای شلتوت، برخی از اهل‌سنت عمل به فقه شیعه را مجاز نمی‌دانستند و تقلید را محدود به مذاهب اربعه (حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی) می‌کردند. شیخ محمود شلتوت، فقیهی حنفی‌مذهب و از پیشگامان تقریب، در پاسخ به استفتایی درباره جواز تقلید از فقه شیعه امامیه و زیدیه، با استدلال به برتری و قوت ادله برخی احکام فقه شیعه در مسائلی مانند ارث و طلاق، فتوایی صادر کرد که نه تنها این تقلید را جایز دانست، بلکه بر پرهیز از تعصب بی‌جا نسبت به مذاهب خاص تأکید کرد. او در این فتوا اعلام داشت که اسلام تبعیت از مذهب خاصی را واجب نکرده و هر مسلمانی می‌تواند از هر مذهبی که به شیوه صحیح منتقل شده باشد، تقلید کند.
این فتوا نتیجه تلاش‌ها و پیگیری‌های شخصیت‌هایی چون آیت‌الله سید حسین بروجردی و محمدتقی قمی، از مؤسسان دارالتقریب، بود که با هدف تقویت وحدت اسلامی و کاهش اختلافات فرقه‌ای، این نهاد را تأسیس کردند. شلتوت با این اقدام، نشان داد که تقریب مذاهب نه تنها یک آرمان نظری، بلکه هدفی عملی و قابل تحقق است که می‌تواند به همگرایی فکری و اجتماعی امت اسلامی منجر شود.
پیامدهای فتوا: گامی عملی در مسیر وحدت
فتوای شلتوت دستاوردهای ملموسی در مسیر تقریب مذاهب به همراه داشت. یکی از مهم‌ترین نتایج آن، برقراری کرسی تدریس فقه مقارن و فقه شیعه در دانشگاه الازهر مصر بود که به آموزش و شناخت دقیق‌تر فقه شیعه در میان دانشجویان و علمای اهل‌سنت کمک کرد. این اقدام، فضایی برای گفت‌وگوی علمی میان مذاهب فراهم آورد و به کاهش سوء‌تفاهم‌های تاریخی یاری رساند. همچنین، این فتوا تأثیر عمیقی بر برخی جریان‌های سلفی در عربستان سعودی داشت که پیش‌تر شیعیان را خارج از دایره اسلام می‌دانستند. این تغییر نگرش، زمینه‌ساز بهبود روابط میان شیعه و سنی در برخی مناطق شد.
از منظر فرهنگی و اجتماعی، فتوای شلتوت به تقویت روحیه همزیستی و احترام متقابل میان پیروان مذاهب اسلامی کمک کرد. این فتوا نشان داد که با تکیه بر مشترکات فقهی و پرهیز از تعصب، می‌توان به سوی امت واحده حرکت کرد، همان‌گونه که قرآن کریم در آیه «إن هذه أمتكم أمة واحدة» (انبیاء: ۹۲) بر آن تأکید دارد.
متن استفتا و فتوا
استفتای مطرح‌شده از شیخ شلتوت به این پرسش اشاره داشت که آیا تقلید از مذاهب شیعه امامیه و زیدیه جایز است یا باید صرفاً به مذاهب اربعه اهل‌سنت محدود شود. شلتوت در پاسخ، با استناد به اصول اسلامی و تأکید بر آزادی انتخاب مذهب فقهی، اعلام کرد که تقلید از مذهب شیعه دوازده‌امامی، مانند سایر مذاهب اهل‌سنت، کاملاً جایز است. او بر لزوم پرهیز از تعصبات فرقه‌ای تأکید کرد و این فتوا را به‌صورت مکتوب برای محمدتقی قمی، سردبیر دارالتقریب، ارسال نمود تا در اسناد این نهاد بایگانی شود. لوح این فتوا با امضای شلتوت توسط قمی به آیت‌الله سید هادی میلانی تقدیم شد و هم‌اکنون در آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
نتیجه‌گیری: میراث فتوای شلتوت برای تقریب
فتوای شلتوت، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین اقدامات در تاریخ تقریب مذاهب، نشان‌دهنده ظرفیت بالای گفت‌وگوی علمی و فقهی برای کاهش اختلافات و تقویت وحدت اسلامی است. این فتوا نه تنها به رسمیت شناختن فقه شیعه در یکی از معتبرترین مراکز علمی جهان اسلام را به دنبال داشت، بلکه الگویی برای همکاری‌های بین‌مذهبی ارائه داد که همچنان الهام‌بخش تلاش‌های مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی است. در جهانی که تفرقه و تعصبات فرقه‌ای همچنان چالش‌هایی جدی برای امت اسلامی ایجاد می‌کنند، بازخوانی و ترویج چنین ابتکاراتی، راه را برای تحقق وحدت و همبستگی پایدار هموار می‌سازد.
ارسال نظر