بيداري اسلامي و تحقق زمينه‌هاي وحدت اسلامي

عبدالرحمن خدايي

الحمدلِلّه الذي هدانا إلي الإسلام و الصلوة و السّلام علي سيدنا محمدِ خيرالأنام و آلِهِ و صحبِهِ إلي يَومِ القيام و بعدُ:

وقتي تاريخ را ورق مي زنيم، وحدت در پناه حق و عدالت همواره يكي از آرمانهاي ديني پيامبران توحيدي و مخصوصاً پيامبر اسلام (ص) بوده است و همواره پيامبران در تلاش بوده اند تا در پناه دعوت به يگانگي ذات احديت خداوندي زمينه هاي گرايش جامعه‌ي انساني را به سوي وحدت و يكپارچگي فراهم آورده و تفرقه ي نژادي، زباني و ... را تحت الشّعاعِ وحدت ديني قرار داده و انسانها را از تقابل به تفاهم سوق دهند و برادري و اخوت ديني را ايجاد نمايند. همانطوري كه باري تعالي در قرآن مي فرمايد: «إنّما المؤمنونَ إخوةٌ»¹: مؤمنان برادر يكديگرند. اگر به تاريخ صدر اسلام به صورت اختصاصي‌تر نگاه كنيم و عملكرد پيامبر عظيم الشأن اسلام در تمام طول دعوتشان را بررسي نماييم، همواره مسير هدايتشان حتي قبل از بعثت، ره به سوي اتحاد جامعه و راهنمايي به سوي وحدت داشته است. قبل از بعثت، آن حضرت در جمعيتهاي جوانان جوانمرد در جهت ايستادگي در مقابل زورگويان كه همانا قدرت آنان ناشي از تفرقه جامعه و به قول معروف تفرقه بينداز و حكومت كن نهفته بوده شركت مي فرمود تا مردم را متوجه سازند كه در مقابل ظالمان بايستند، حقوق انسانها مراعات گردد كه در آن صورت جامعه به سوي وحدت و همزيستيِ مسالمت آميز و احترام آميز سوق خواهد يافت. آن حضرت پس از بعثت، تمام تلاش خود را صرف رساندن پيام وحدت بخش و انسان ساز خداوند نمود. مي توان گفت كل پيام اسلام و رسالت رسول الله (ص) در يك كلام است كه در قرآن مجيد آمده است: «وَاعتصِموا بِحبلِ اللهِ جميعاً وَلا تفرّقوا...»² : همگي به ريسمان خدا چنگ زنيد و پراكنده نشويد و نعمت خدا را بر خود ياد كنيد آنگاه كه دشمنانِ يكديگر بوديد. پس ميان دلهاي شما الفت انداخت تا به لطف او برادران هم شديد و بر كنارِ پرتگاه آتش بوديد كه شما را از آن رهانيد. اينگونه خداوند نشانه هاي خود را براي شما روشن مي كند. باشد كه شما راه يابيد.

خداوند صراحتاً مي فرمايد كه قبل از بعثتِ رسول الله وضعيت جزيره العرب چگونه بوده است. وضعيتي كه در آن همه با هم دشمن، و تفرقه و نفاق ميان آنان رايج بوده است.³ حضرت محمد هنگامي كه به مدينه مهاجرت فرمودند، با فراهم آوردن پيمان اخوت بين مسلمانان مهاجر و انصار زمينه ي ايجاد وحدتي را فراهم آوردند كه ثمره ي آن پيشرفت هاي بعدي جهان اسلام بود.⁴ به طوري كه سپاهيان اسلام مرزهاي ايران و روم، دو ابرقدرت آن زمان را در هم پيچيده و صداي گوش نواز انسانيت، برادري و برابريِ انسان ها را فراتر از جزيره العرب از ميان مرزهاي قدرتمندان بزرگ نيز گذراندند و مردمانِ ستمديده نواي فرح بخش عدالت و مساواتِ اسلام را كه شنيدند فوراً لبيك گفته، انسجام اسلامي كه تا آن زمان نمونه نداشت و متأسفانه بعد از آن هم به واسطه ي غرور شيطاني⁵ و دسيسه هاي تفرقه افكنان تكرار نشد، جامعه اي همدل و پر از الفت و احترام متقابل به هم ايجاد كردند.

حضرت علي در مورد جامعه ي زمان پيامبر مي فرمايد: «خداوند به دست او كينه ها را دفع، آتش را خاموش ساخت؛ بيگانگي را پيوند برادري داد و خويشاوندي را پراكند و با او عزت هاي ناروا را ذلت و ذلت هاي نا به جا را به عزت بدل كرد.»⁶

پيامبر اسلام برده داري را كمرنگ نمود و خاطرنشان ساخت انسان ها فرقي با هم ندارند مگر در تقوي. و اين ايجاد يكدستي در جامعه موجب ايجاد وحدت مي شد.

اما جامعه ي امروزِ اسلامي كه پر از شاكله هاي مختلفِ تفرقه افكنانه از دشمنان اسلام و خودِ جوامع اسلامي به نام هاي مختلف از جمله مذهب، افكار و انديشه هاي گوناگون ناشي مي شود چگونه بايد بتواند نداي وحدت سر داد؟ چگونه مي توان دانه هاي اين تسبيح را به دور هم جمع كرد؟

 در دنياي اسلام به واسطه ي تفرقه و جدايي مسلمانان، ما با چالش هاي بسيار عظيم من جمله مسأله ي فلسطين مواجهيم. عمده اين چالش ها را مي توان به راحتي با برداشتن قدم هاي استوار به سوي وحدت حل و فصل كرد. اما چگونه اين كار ميسر است؟ به قول بزرگي كه فرمود وحدت به معني اينكه منِ شيعه سني بشوم و از عقايدم دست بردارم و يا سني شيعه بشود و از عقايدش دست بردارد، نيست. وحدت پذيرش اين واقعيت است كه همه ما مادامي كه به قرآن و سنت و قبله و وحدانيت خداوند و رسوليت رسول خدا ايمان داريم مسلمانيم؛ بنابراين بياييم عالمانه، نه تعصب مدارانه، به بحث در مورد موارد اختلافي بپردازيم و از گسترش حساسيت برانگيز آن در جامعه بپرهيزيم، تلاش كنيم صادقانه رفتار نماييم و صداقت را در گفتار و رفتار خود اعمال نماييم.

چگونه وحدت حاصل مي شود؟

1)         وحدت گرد آمدن و حركت زير يك عَلَم مشترك است، نه رها كردن پرچم ها. مقام معظم رهبري در اين باره تأكيد دارند بر اينكه اختلافات عقيدتي و مذهبي مربوط به مباحث علمي و فقهي است و نبايد در واقعيات زندگي و سياسي بين مسلمانان تأثير بگذارد و مي فرمايد: «مذاهب اسلامي بايد دست در دست هم برادروار در جهت اهداف و آرمان هاي بلند اسلامي به كمك هم حركت كنند. خط قرمز از نظر اسلامي و از نظر ما عبارت است از اهانت به مقدسات يكديگر.»

2)         راهكار بعدي، پيرايش خرافات و دلبستگي هاي بي پايه و اساس از ساحت مذهب است. خرافه زدايي نقش بسيار مهمي در سلامت مذهب و بالا بردن ظرفيت تعامل آن دارد. تعصب روي مظاهر غلط، كه ذات دين و مذهب نيستند و از اوهام و خواب ها در رسوم محلي سرچشمه گرفته اند با جريحه دار كردن چهره دين و دينداران، راه را نيز بر هر گونه اتحاد و مسالمت مي بندد. همچنين مرزبندي بين افكار و عقايد دانشمندان هر تيره با رفتار غير مدبّرانه تأثير بسزايي در وحدت گرايي دارد. انديشمندان نبايد به بهانه ي رفتار نسنجيده ي عوام از كار هدايت مردم و نيز تفكر تقريبي و وحدت ساز غافل شوند. امام شافعي (رض) مي فرمايد: «شايسته نيست كسي را كه اهل قبله است لعن و تكفير كرد.»⁷ اين لعن هاي نابجا باعث شده است كه بسياري از به ظاهر عالمان مبادرت به صدور فتاواي غيرحكيمانه كنند كه مسلمانان را به جان هم مي اندازند و فاصله و اختلافات را بيشتر مي كنند. جوامع مسلمانان، مخصوصاً علماي متعهد تلاش كنند دست افراد را از صدور فتواهاي شخصي كوتاه كنند تا فتاوا، مدبّرانه و بر اساس منافع جامعه اسلامي و از روي حقيقت صادر شود.

خوشبختانه حركتهايي كه امروزه با نام بهار عربي آغاز گرديده، نويدبخش بازگشت تعريف جديدي در عرصه ي سياسي كشورهاي اسلامي است. يعني بيداري اسلامي و آوردن رأي اسلامگرايان در انتخاباتي آزاد، كه نشان از گرويدن دوباره ي جوامع اسلامي به سوي حبل الله دارد.

لازم است آنچه را در اسلام بدان تأكيد شده است و پيامبر عظيم الشأن اسلام (ص) بر پايه ي آن سنگ بناي جامعه ي اسلامي را بنا نهاد رفتار گردد. يعني:

1-       بايد حقوق اقليت ها چه مسلمان چه غير مسلمان رعايت گردد. چرا كه پيامبر فرمود: «جامعه بدون دين دوام خواهد يافت ولي بدون عدالت ولو جامعه اسلامي هم كه باشد دوام نخواهد داشت.»⁷

2-       بيداري اسلامي فرجه اي است تا چهره تعامل پذيري اسلام و پذيرش واقعيات سياسي، فرهنگي موجود از سوي اسلام را با رويكردي عقلايي به دنيا نشان بدهيم و چهره ي زشتِ افراط گري و تفريط گري را كه هر دو متأسفانه چهره دين را آن طور كه واقعيت آن است نمايان نمي كند پالايش نموده و نشان دهيم كه دين اصلاح گر است و اصلاح گر بوده قبل از آنكه ديگران مدعي باشند.

سخن آخر

تحليلِ رويدادهاي تاريخ اسلام گوياي آن است که تلاشهاي وسيع و راهبردهاي ارزشي رسولِ خدا براي تحقق وحدت، کارايي خاصي داشته است. طرح پيمان نامه عمومي مدينه بهترين راه براي ايجاد يک وحدت و القاي روحيه همبستگي ديني بود و در همين راستا پيمان ويژه مسلمين از راهکارهاي مذهبي براي روح برادري بحساب مي آيد. استفاده از اين راهبردها در نمايان ساختن پايه هاي استوار جامعه اسلامي و دست يابي به وحدت، تنها زماني مي توانست موثر باشد که همگام با آن مبارزه با نژاد پرستي و قوم گرايي، فعالانه پي گيري شود و پيامبر اسلام (ص) با همتي بلند و در عين بهره گيري از ظرفيت هاي اخلاق فردي در اين راه قدم گذاشت. بدين ترتيب يکي از ضروري ترين راههاي پي ريزي وحدت ديني در امت اسلامي هماهنگي اراده ها و تمايلات ارزشي در جه ت همانند سازي و اصلاح ابزارهاي ملي و قومي و فردي است كه در نهايت به صبري استوار و روحي اميدوار نياز است.⁸

«وَ صلّي اللهُ وَسَلَّم عَلي النّبيِّ المُختار و آلِهِ الأطهار و صَحبِهِ الأخيار. إلي دارِالقرار.

 آمين وَالحَمدُلِلّهِ رَبِّ العالَمين.»

منابع:

1.          قرآن مجيد، سوره ي حجرات (شماره سوره: 49)، آيه 9

2.        «واعتَصِموا بِحبلِ اللهِ جَميعاً وَ لا تفرّقوا واذكُروا نِعمتَ اللهِ عليكُم إذ كُنتُم أعداءً فَألّفَ بَينَ قَلوبِكُم فَأصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إخواناً وَ كنتُم عَلي شَفا حُفرَةٍ منَ النّارِ فَأنقذكُم مِنها كَذالِكَ يُبيّنُ اللهُ لَكُم ءاياتِهِ لَعلّكُم تَهتَدون»

قرآن مجيد، سوره آل عمران (شماره سوره: 3)، آيه 103

3.          همان آيه

4.          قرآن مجيد، سوره ي حجرات (شماره سوره: 49)، آيه 9

5.          با اقتباس از: سيد جمال الدين اسد آبادي، مجموعة رسائل و مقالات، به كوشش سيد هادي خسرو شاهي، انتشارات كلبة شروق، 1381، ص 121

6.          نهج البلاغه

7.          «نحنُ لانُكَفّرُ أحَداً من اهل القبلهِ» از كتاب شرح عقايد عمر نَسَفي

8.          «ألمُلكُ يَبقي مَعَ الكُفر وَلا يَبقي معَ الظُّلم» حديث نبوي

برگرفته از مقاله ي زمينه هاي ايجاد وحدت اسلامي در جامعه با نگرش به سيره پيامبر (ص) در مدينة النبي به قلم حسن صادق زاده ، كارشناس پژوهش و آموزش اداره كل تبليغات اسلامي گلستان