«حسن بن احمد بن عبد الرحمن البنا» پایه گذار و رهبرجمعیت اخوان المسلمین در سال1324 قمری در شهرستان محمودیه نزدیک اسکندریه مصر چشم به جهان گشود. پدرش«احمدبن عبدالرحمن» از عالمان پرهیزکار و ازشاگردان «شیخ محمدعبده» بود.
حسن بنا از سن هشت سالگی تا دوازده سالگی در مدرسه ی رشاد درس خواند وی در سال 1920م به دارالمعلمین دمنهور منتقل شد و درآنجا قبل ازسن چهارده سالگی، بخش عمده ای از قرآن کریم را حفظ کرد و سپس وارد پیش دانشگاهی محمودیه شد. او وارد «جمعیت اخلاق و آداب» شد و از آنجا به عضویت «انجمن منع ناروا» درآمد که کار آنها امر به معروف و نهی از منکر بود.
شهر اسماعیلیه و سنگ بنای جمعیت اخوان المسلمین
حسن بنا پس از اینکه ازدانشسرای عالی در سال1927م فارغ التحصیل شد، به عنوان معلم ابتدایی در شهر اسماعیلیه مصر مشغول تدریس شد.
تقریباً یک سال بعد، نخستین هسته ی تشکیلات اخوان المسلمین و شاخه های آن در شهر اسماعیلیه تکوین پذیرفت. در ذیقعده ی1347 ق/مارس1928م شش تن از دوستان حسن بنا که سخت تحت تاثیر درس ها و کنفرانس های او قرار داشتند به دیدار وی آمدند. آن ها «حافظ عبد الحمید»، «احمد حصری»، «فواد ابراهیم»؛ «عبد الرحمن حسب الله»، «اسماعیل عز» و «ذکی مغربی» از پایه گذاران اولیه ی نهضت اخوان المسلمین بودند. سپس در سال 1928 م جمعیت اخوان المسلمین را تاسیس کرد.
افکار حسن بنا که در قالب سخنرانی ها و نوشته ها در روزنامه اخوان المسلمین انتشار می یافت و سرانجام در کتابی به نام«مجموعة الرسالة» گرد آوری شد، مورد توجه محافل سیاسی و دینی واقع شد و مردم نیز از این جنبش استقبال نمودند.
عملکرد اخوان المسلمین در دوره ی حسن بنا
در سال 1932 م تشکیلات و رهبری اخوان به قاهره منتقل گردید و پس از آن کنگره های مختلفی توسط اخوان المسلمین برگزارشد. پس از تشکیل کنگره سوم در سال 1935 م، گروه سیاسی- نظامی «الجواله» تاسیس شد.
به مناسبت آغاز سلطنت ملک فاروق، چهارمین کنگره ی اخوان برگزار شد و این سازمان، پادشاه جدید را تایید کرد.
شاید بتوان هدف کلی اخوان را پس از کنگره ی پنجم، در آزادی وطن اسلامی از سلطه ی بیگانه و تشکیل دولت آزاد اسلامی در آن خلاصه کرد.
در سال1941 م، کنگره ی ششم در قاهره بر گزار شد و طی آن اخوان المسلمین تصمیم به شرکت در انتخابات مجلس مصر گرفت. به فرمان ملک فاروق، دولت نقراشی پاشا فرمان انحلال این جمعیت را در دسامبر 1948 صادرکرد. بسیاری از اعضای آن بازداشت شدند و اموال جمعیت مصادره شد. پس از آن، تبلیغات گسترده ای برضد آنان از هر سو آغازشد. اندکی پس از انحلال، در 28 دسامبر 1948 م، نقراشی نخست وزیر به دست یکی از اعضای اخوان المسلمین کشته شد و چندی بعد نیز، حسن البنا به قتل رسید.
عوامل موفقیت تشکیلات اخوان المسلمین و نقش بنا
عمده ترین عوامل دوام مبارزه ی اخوان به قرار زیر است:
1- تشکیلات نیرومند و منسجم اخوان المسلمین.
2- تبلیغات گسترده و جهانی.
3- هماهنگی شعارها و آرمان های اخوان که از سر خلوص و اسلام خواهی بود با رفتار و سیره ی آنان.
بنا و تاثیر او برسایرجنبش ها
زمانه ی حسن بنا بسیار زمانه ی پرآشوبی بود و اغتشاشات از یک سو و غرب زدگی از سوی دیگر هجوم آورده بود.
حسن البنا درست در متن این بحران و نابسامانی متولد شد و رشد کرد.
به این ترتیب می توان گفت ظهور اخوان المسلمین به رهبری حسن البنا پاسخی به پریشانی اوضاع عمومی مسلمانان - به ویژه اوضاع مصر- و اثبات ناتوانی حکمرانان کشورها ی اسلامی و جهان عرب بود. پس از تاسیس اخوان در مصر و شعبه های آن در سوریه، سودان، اردن، لبنان، فلسطین، اندونزی، پاکستان، تونس، الجزایر، مراکش، لیبی، عربستان، عراق و کشورهای عربی حوزه ی خلیج فارس، جنبش های اسلامی در همه جای جهان اسلام و حتی مسلمانان کشورهای غربی، کم و بیش تحت تاثیر آن قرار گرفتند و وابستگی تشکیلاتی با اخوان المسلمین بر قرار کردند.
ریشه ی تفکرات اصلاحی حسن بنا
حسن از تعالیم طریقه ی حصافیه تاثیر پذیرفته و پس از انتقال به قاهره، به «جمعیت مکارم اخلاق اسلامی» پیوست. برای وی بیش از هرچیز بازسازی مرجعیت و رهبری امت اسلام که منجر به وحدت و استمرار حرکت اسلامی می شد، اهمیت داشت.
بنا به عنوان شاگرد رشید رضا و کسی که از او تاثیر بسیار پذیرفته بود، در حقیقت او از آغازگران سنت گرایی دارای عقیده ی سلف خالص بود.
بنا معتقد بود که باید همه ی احزاب مصری منحل و همه ی نیروها ی ملت در یک جا جمع شوند تا زمینه برای تحقق استقلال و آزادی ملت و شکل گیری بنیادهای اصلاحات دینی فراهم گردد.
این اعتقاد به این معنا نبود که بنا در بازسازی جامعه ی اسلامی، با همه ی شیوه های غربی مخالف است، بلکه تفکر بنا ریشه در سنت گرایی و اصلاح جامعه بر اساس موازین دینی داشت.
اساتید و مرشدان تاثیرگذار در بنا
یکی از مرشدان طریقت او «شیخ زهران» که بنا در سال هایی که در دانشسرای مقدماتی در «دمنهور» درس می خواند، با وی آشنا شد. او از پیروان «شیخ عبد الوهاب حصافی» بود.
بنا با استاد «احمد سکری» (که بعد ها از مسولین ایالتی اخوان المسلمین گشت و مقام ریاست انجمن خیریه حصافیه را نیز داشت) آشنا شد. این آشنایی در زندگی هر دو اثری پایدار گذاشت.
همچنین شخصی به نام «شیخ محمد ابو شوشه» از دیگر استادان او به شمار می آید که به گفته ی بنا، حق تربیت معنوی برگردن وی دارد.
حسن بنا هنگامی که به قاهره رفت، مهمترین شخصی که مبانی اعتقادی بنا را پس از مراجعت به مصر شکل داد «محمد رشید رضا» بود که یک سلفی خالص و سنت گرای محض بود. به همین دلیل، بخش مهمی از سخنرانی ها و نوشته های بنا، مربوط به تربیت اسلامی و سنت رسول خدا (صلی الله علیه واله) می باشد.
آثار و تالیفات
برخی از عناوین مقالات و رسالات بنا به این قرار است:
1. احادیث الجمعه؛
2. اخوان المسلمون تحت رایة القرآن؛
3. الی ای شی ء ندعو الناس؛
4. بین الامس والیوم؛
5. دعوتنا؛
6. رسالة الجهاد؛
7. العقاید؛
8. النظام الاقتصادی؛
وفات
حسن بنا سرانجام در چهاردهم ربیع الثانی 1368 قمری برابر با 12 فوریه ی1949 میلادی (زرکلی، پیشین، ص183) در یکی از خیابان های قاهره به دست عوامل انگلیس ترورشد.