نقش انديشه ورزي در تکوين تمدن اسلامي

 

سيد محمود کمال آرا

 

چکيده:

اهيمت رقص قلم براي پديد آمدن اين مقاله زماني در من کليد خورد که يافتم تقويت فرهنگ تفکر و انديشه ورزي در جامعه اسلامي مي‫تواند از وجود يک انقلاب يا يک دگرگوني اجتماعي هم رنگين تر باشد. شعار عملياتي اين مقاله " هر مسلمان يک کرسي انديشه ورزي بمنظور تکوين تمدن اسلامي است."

بهره وري انديشه‫هاي لايه‫هاي پايين دست اجتماع تا سطوح بالاتر و سياست گذاري بر اساس خرد جمعي و تصميم سازي هيئت‫هاي انديشه ورزي، زمينه ي بمب تغيير در هر کشوري است که حاکمان و رهبران سياسي به تناسب حکومت داري خود بعضا آن را با چاشني هايي نابود ساخته و يا به سليقه ي خود مديريت و فرماندهي مي‫کنند.

در دول شرقي همچون ميانمار و کره شمالي مشاهده مي‫کنيم که بيان نقطه نظرات و انديشه‫هاي مذهبي و سياسي چه هزينه هايي را براي مردمان آن سرزمين فراهم آورده است. نظام‫هاي ديکتاتوري و فرد محور که حيات خود را در القاي تفکرات و باورهاي سناريوهايي از پيش طراحي شده توسط لابي‫هاي کارگردان مي‫بينند، هيچ گاه مردم را به تفکر و انديشه دعوت نمي نمايند.

      دعوت به انديشه ورزي در جمهوري اسلامي ايران توسط رهبر معظم انقلاب بيانگر نياز کشور و در راستاي آن جهان اسلام، به انديشيدن و تفکر است. ديدگاه عميق ايشان به انديشه ورزي ، لزوم پيدايش آن از راس تا لايه ها و توسعه انديشه ورزي در بين آحاد جامعه از اهميت ويژه ي اين مهم پرده بر مي‫دارد.

در اين مجموعه ي گردآوري شده که حاصل تحقيق و پژوهش چندين ساله در برخي محيط‫هاي انفرادي، اجتماعي و نيز نهادهاي پژوهشي و مطالعاتي مي‫باشد، سعي شده تا ضمن معرفي الگو و ابعاد انديشه ورزي در جهان اسلام ، شيوه نامه ي چگونگي جمع آوري ايده ها و بهره کشي مناسب از مدل‫هاي ذهني انديشه ورزان مسلمان را معرفي نمايد. اميد است اين مقاله بتواند دريچه ي تازه اي را در تکوين تمدن اسلامي و جوامعي که استعداد تغيير بنيادين را دارند ايجاد نمايد.

انشاالله

 

واژگان کليدي :

·           انديشه ورزي، جهان، اسلام، تمدن، تفکر، کرسي

مقدمه:

         فقدان مولفه ي تفکر و آگاهي سبب شده است تا بشر بدون پيشينه اي مستند، علمي و منطقي مسائل پيراموني خود را بپذيرد. تقويت باورهاي موروثي و تيز کردن شمشير مخالفت بي پندار، محرکي براي عقب گرد جوامع و مقاومت در برابر پيشرفت مي‫باشد. شيوع انحرافات راهبردي در هنجارهاي اجتماعي و نشر اطلاعات خاکستري، عموم را در  " دام حباب اطلاعات جمعي [1] " انداخته و محصور کرده است. اين دام تقويت باورهاي غلط در اکثريت جامعه و بالاخص در گروه تاثير پذير را دو چندان نموده است.اين باورها خواه مذهبي و خواه سياسي هم که باشند اما ميلي به بررسي آن در بين فرد فرد جامعه يافت نمي شود. علت اين بي ميلي عدم تقويت و آگاهي مردم نسبت به تفکر و انديشه ورزي است.

     حاکمان و رهبران سياسي نقش بسزايي در فراهم آوري انديشه ورزي در بين جامعه را دارند. از اين روآگاه نبودن افراد جامعه نسبت به حقوق اجتماعي ايشان و نگنجاندن مردم در تصميم سازي‫هاي اجتماعي و سياسي از مهمترين دغدغه‫هاي حاکمان بمنظور ضمانت سيطره ي حکومتي خود مي‫باشد.

بهره وري انديشه‫هاي لايه‫هاي پايين دست اجتماع تا سطوح بالاتر و سياست گذاري بر اساس خرد جمعي و تصميم سازي هيئت‫هاي انديشه ورزي، زمينه ي بمب تغيير در هر کشوري است که حاکمان و رهبران سياسي به تناسب حکومت داري خود بعضا آن را با چاشني هايي نابود ساخته و يا به سليقه ي خود مديريت و فرماندهي مي‫کنند.

تزريق چاشني تعصب توام با توهم و خفقان هم بعضا جبهه  ي مقاومت در برابر انديشه و بيان ديدگاه ها را در مردم تقويت نموده و بر انديشه‫هاي نو و جرقه‫هاي تشکيکي در ذهن، حکم خاموشي صادر مي‫نمايد.

در دول شرقي همچون ميانمار و کره شمالي مشاهده مي‫کنيم که بيان نقطه نظرات و انديشه‫هاي مذهبي و سياسي چه هزينه هايي را براي مردمان آن سرزمين فراهم آورده است. نظام‫هاي ديکتاتوري و فرد محور که حيات خود را در القاي تفکرات و باورهاي سناريوهايي از پيش طراحي شده توسط لابي‫هاي کارگردان مي‫بينند، هيچ گاه مردم را به تفکر و انديشه دعوت نمي نمايند.

     دعوت به انديشه ورزي در جمهوري اسلامي ايران توسط رهبر معظم انقلاب [2]بيانگر نياز کشور و  در راستاي آن جهان اسلام، به انديشيدن و تفکر است.ديدگاه عميق ايشان به انديشه ورزي ، لزوم پيدايش آن از راس تا لايه ها و توسعه انديشه ورزي در بين آحاد جامعه، از اهميت ويژه ي اين مهم پرده بر مي‫دارد.

        در اين مقاله به لزوم تشکيل کرسي‫هاي انديشه ورزي بمنظور تکوين تمدن اسلامي و بررسي نقش مراکز انديشه ورزي در تصميمات جهاني، نگاهي بر انديشه ورزي در جهان اسلام، عوامل رکود انديشه ورزي در جهان اسلام، اهميت و ضرورت کرسي‫هاي انديشه ورزي در جهان اسلام، بي حوصلگي انديشه ورزي در جهان اسلام، امنيت انديشمند در جامعه اسلامي و در نهايت معرفي الگوي انديشه ورزي بمنظور تکوين تمدن نوين اسلام تحت عنوان " مجمع انديشه ورزي جهان اسلام " مي‫پردازيم. در اين خصوص سئوالي مطرح مي‫شود که چه عامل يا عواملي باعث رکود فکري و تکوين انديشه ورزي شده و مانع از برخورد خلاق و روزآمد با مفهوم و مباحث اين حوزه در کليه موضوعات جهان اسلام گرديده است؟ سپس فرضيه هايي در اين خصوص مطرح مي‫گردد که نقش انديشه ورزي را در توسعه جوامع اسلامي مورد بررسي قرار مي‫دهد.

 بنابراين ابتدائا به سناريو‫هاي از پيش طراحي شده و لابي‫هاي کارگردان در جهان و فاصله جهان اسلام با انديشه ورزي در ساير ملل پرداخته و بعد از بيان آسيب ها و نظريات به معرفي الگو خواهيم پرداخت.

نقش مراکز انديشه ورزي در تصميمات جهاني

ما در رسانه‫هاي مختلف در خصوص لابي‫هاي پشت پرده ي جهان مطالبي را شنيده ايم. لابي هايي که در تصميمات کلان کشورها نقش مهمي دارند و با برنامه ريزي توانسته اند چندين سال بعد دولت خود را مديريت کنند. از صفحه ي شطرنجي که از سال ها پيش اتفاقات مهم کشور آمريکا را رصد و فرماندهي مي‌نمود تا حوادث اخير خاورميانه و تنش‫هاي سرزمين‫هاي اشغالي، همه و همه از وجود لابي‫هاي پنهان يا همان اتاق‫هاي فکر ( مراکز انديشه ورزي ) پرده بر ميدارند. اتاق‫هاي فکر در تصميمات جهاني نقش بسزايي دارند. اين کانون‫هاي تفکر که متشکل از قدرت، پول و زنجيره ي سياست مداران کشورهاي مهم و افراد تاثير گذار هر کشور مي‌باشند، طراح سناريوي بازيگري دولت ها مي‌باشند.( اميري مهدي،  1384 )

     پيچيدگي اتاق‫هاي فکر و نحوه ي معرفي ايشان به دنيا و اشاره ي جزيي در رسانه‫هاي مختلف، بخش ديگري از سياست‫هاي لابي‫هاي تصميم ساز در جهان مي‌باشند. بر طبق گزارش جهاني انديشکده‌ها توسط دانشگاه پنسيلوانيا[3] در سال 2015، مجموع کل انديشکده‌هاي جهان در اين سال 6846 بوده است که در مقايسه با سال 2012 با رقم 6603 و سال 2010 با رقم 6480 افزايش قابل‌توجهي را نشان مي‌دهد. بيشترين تعداد انديشکده‌ها مربوط به قاره آمريکا با 1931 عدد و قاره اروپا با 1770 عدد است.( آمار دانشگاه پنسيلوانيا، 2015)

       نکته‌ي قابل‌توجه آن‌که رشد انديشکده‌هاي اروپايي در مقايسه با انديشکده‌هاي آمريکايي بسيار کند بوده و ارزش اين مؤسسات به‌درستي درک نشده است و آن‌ها به‌عنوان مراکز نخبه‌گرايي، تأثير قابل‌توجهي بر تصميم گيران حکومتي ندارند. اين در حالي است که فرانسه در مقايسه با آلمان و ساير کشورهاي اروپايي از بودجه‌ي بسيار اندکي درزمينه‌ي تجهيز انديشکده‌ها برخوردار‌است.( نوشين لک، 1395 )

نگاهي بر انديشه ورزي در جهان اسلام

بزرگترين آسيب در جهان اسلام که فقدان آن شديدا احساس مي‌شود مرکز انديشه ورزي[4] ( اتاق فکر) راهبردي و مديريتي در تمامي سطوح و بويژه در لايه‫هاي اجتماعي است. مراکز وکانون انديشه ورزي که شامل موضوع، نرم افزار، سخت افزار، فکر افزار، اپراتور، کارشناس، زمان و مکان است که بايد بر اساس شيوه نامه استاندارد برگزار شود. هر کشور، سازمان، سامانه و بطور کل هر اجتماعي هر چقدر هم که کوچک باشد براي اداره شدن نيازمند مديريت است که البته اين مديريت بايد توسط يک فرد مدير و مدبر اعمال شود و آنان مي‌دانند که بايد از خرد جمعي براي تصميم سازي بهره برداري کنند  تا اشتباه و آسيب را به حداقل برسانند.

     از اين بين بايد اشاره کرد در جهان اسلام هم مراکز انديشه ورز و مطالعاتي در حال فعاليت است. لکن ممکن است چندين مرکز مطالعاتي و موسسه تحقيقاتي بر سر يک موضوع يا موضوعات مشابه فعاليت کنند، در فرهنگ مطالعاتي اين مساله نه‌تنها پديده‌اي مذموم نيست و دوباره‌کاري و موازي‌کاري خوانده نمي‌شود بلکه تضميني است براي ارتقاي کيفيت تحقيق و کمکي است براي ايجاد توافق، ائتلاف و بهتر از آن حصول اجماع ميان صاحب‌نظران آن مساله خاص. مراکز مطالعاتي جهاني علاوه بر کارکردهايي همچون آينده‌پژوهي و مديريت هدايتي، مانع جدي دست‌کاري دستاورد‌ها براي رسيدن به اهدافي خاص هستند.

وقتي يک يافته از سوي چند مرکز و موسسه تحقيقاتي که اصولا تباني ميان آنان محال است اعلام مي‌شود و مورد تاکيد قرار مي‌گيرد (راستي‌آزمايي شده است)، انکار و ناديده گرفتن آن غيرممکن و يا بسيار مشکل مي‌شود. مراکز مطالعاتي با متمرکز کردن صاحب‌نظران و متخصصان هر رشته و مشارکت آنان در کشف پديده‌هاي جديد، در آن مساله خاص اجماع‌سازي مي‌کنند و مقاومت‌هاي احتمالي در برابر تغييرات ناشي از يافته‌هاي جديد را مديريت مي‌کنند.

 

عوامل رکود انديشه ورزي در جهان اسلام

 مدتهاست که در محافل سياسي کشورهاي جهان اسلام از اتاق فکر سخن گفته مي‌شود و افرادي با آن مخالفت کرده و آن را معادل منبع توطئه ديده و گروهي ديگر از اين پديده دفاع کرده و آن را براي نظام اجرايي مفيد تلقي مي‌کنند.

اما چه عامل يا عواملي باعث رکود فکري و تکوين انديشه ورزي شده و مانع از برخورد خلاق و روزآمد با مفهوم و مباحث اين حوزه در کليه موضوعات جهان اسلام گرديده است؟ بايد تاکيد کرد که منظور از اين سئوال صرفا مباحث فقه و فرهنگ نيست. چرا که عملکرد نسبي در اين زمينه توسط دستگاه‫هاي ذي ربط در کشورها در حال انجام است.

      توسعه و پيشرفت هر جامعه اي منوط به داشتن برنامه و نقشه اي مدون براي مشخص کردن روش حرکت از وضع موجود تا رسيدن به وضع مطلوب است. هر تصميمي نيز در بنيان خود از يک روش فکري بهره مي‌جويد و بر اساس اين چهارچوب تفکر، تصميم‫هاي مقتضي اتخاذ مي‌گردد. بشر به مدد برخورداري از قوه تعقل و ادراک حسي و شهودي خود خالق شيوه‫هاي مختلفي از تفکر گرديده که هر يک از آنها رافع برخي از نيازهاي تصميم ساز جوامع بشري بوده اند. (انصار اميني،1396)

 

اهميت و ضرورت کرسي‫هاي انديشه ورزي در جهان اسلام

نظر به فرمايشات ولي امر مسلمين جهان " امام خامنه اي " در خصوص انديشه ورزي و لزوم توسعه پايدار و دانايي محور جهان اسلام،  بايد بيش از گذشته بر توسعه و استفاده از توانمندي‫هاي فکري و پژوهشي متمرکز شويم. قطعا شالوده جنبش نرم افزاري[5] مطالعات و تحقيقات گسترده، بطور ويژه کاربردي است.

      دردنياي امروز، فرآيند سياستگذاري و تصميم گيري در سطوح مختلف به سازماندهي ويژه اي نياز دارد. تحولات سريع جهاني و ابعاد روزافزون توسعه از عواملي هستند كه ضرورت تدوين سريع سياست ها و الگوهاي تصميم گيري را به ويژه در كشورهاي در حال توسعه جوامع مسلمان مشخص مي‫كنند، امري كه بدون استفاده وسيع از ايده‫هاي نو و مستندسازي و جمع بندي تجارب و نظرات خبرگان و افراد خلاق ميسر نيست. از آنجا که مديران دول قادر به درک و تجزيه و تحليل همه مسائل، موقعيت ها و فرصت ها نيستند و نياز به افراد خبره و صاحب ايده در زمينه‫هاي مختلف حس مي‌شود، مراکز انديشه ورزي ( اتاق‫هاي فکر ) مي‌توانند با گردآوري اين افراد زبده و خلق افکار و ايده‫هاي نو اين جاي خالي را پر کنند. اين مراکز مي‌توانند با پيوند قدرت و دانش ضعف سياست گذاري ها و تصميم گيري‫هاي موجود را پوشانده و علاوه بر گشودن گره‫هاي مشکلات جوامع، دغدغه فکر سازي و فکر پژوهشي را نيز در اين عصر پويا و پيچيده حاصل کنند. بعبارتي ديگر مراکز انديشه ورزي، نوعي سازمان ويژه براي تفكر و پژوهش در زمينه سياست سازي و تصميم سازي است كه بر اصل جمع انديشي يا ايده پردازي جمعي  بر محور اعطاي يک کرسي انديشه ورزي به هر مسلمان انديشه ورز استوار است.

       كانون‫هاي تفكر با انجام مطالعات بين رشته اي و با بكارگيري كارشناسان متعدد، خوراك فكري لازم را در حوزه‫هاي مختلف براي مديران و سياستگذاران جامعه تامين مي‫كنند.

        فكر كردن در اصطلاح فكر، نوعي پيشداوري و گردن نهادن به عقلانيت پايه است و کانون انديشه ورزي، انقلابي براي فكرسازي است كه اين انقلاب نشانه اي براي باشگاه فكرسازي مي‫باشد كه هم در سطح فراگير معنا دارد هم در زندگي روزمره مايه مي‫گستراند. بنابراين مراکز انديشه ورزي در جهان اسلام، مغزي براي انديشيدن، ذهني براي پرواز كردن و فكري براي گشودن است. تئوري کانون انديشه ورزي براي مسلماناني است كه دغدغه تفكر دارند و درصدند راهي براي ورود به انديشه و خردمندي پيدا كنند.

 

بي حوصلگي انديشه ورزي در جهان اسلام

به نظر مي‌رسد هرچقدر که به دوران جديد بيشتر نزديک مي‌شويم، ميل به مطالعه و غور[6] در انديشه‌ها و کتاب‌ها در جوامع کمتر مي‌شود البته در اين حين انديشه ورزاني نيز داريم که کتاب هايي را خوانده اند و نوشته اند اما گستره جايگاه‌شان بيش از چندکشور همسايه نرسيده است. جهان تغيير کرده است و حقيقت اين است که ذائقه مردم نيز که مخاطبان انديشه هستند، تغييراتي داشته است؛ مثلا يکي از اين تغييرات، علاقه‌مندي مردم و نخبگان به جملات کوتاه است. جملات و سطرهاي کوتاهي که اگر به سليقه جامعه جور دربيايد، در يك لحظه تمام کشور را دربر مي‌گيرد.

       انديشه ورزي در جهان اسلام در دهه‫هاي اخير بيش از آنکه دغدغه حل مساله اي را داشته باشد، گرفتار بالابردن شخصيت فردي بوده است. چاپ کتاب‫هاي پي‌درپي و مقالاتي که در روزنامه ها و مجلات نشر مي‌شوند، ضامن اين ادعاست. گويي انديشمندان و روشنفکران پيش از تامل، مي‌نويسند و بيش از درک مسائل و مشکلاتي که جامعه را در برگرفته است و سبب ايستايي شده است، به فکر چگونگي مطرح کردن‌خود بوده اند. بنابراين بي‌حوصلگي در پژوهش، يکي ديگر از معضلات در انديشه ورزي جهان اسلام بوده است. کونترگراس[7]، نويسنده رمان «طبل چوبي» و برنده جايزه نوبل ادبي در مصاحبه اي گفته بود که «اينترنت هنوز جاي ورق زدن کتاب ها را در زندگيم نگرفته است».

 

امنيت انديشمند در جامعه اسلامي

زنجيره ي استحکام راهبرد در يک جامعه ي اسلامي، استقرار امنيت بر پايه ي انديشه است.

       انديشه اي که در آن تمامي اضلاع جامعه ديده شود.شهروندان، دولت و نهادهاي اجتماعي سه ضلع مورد توجه امنيت در جامعه اسلامي مي‌باشند. زماني يک جامعه ي اسلامي مي‌تواند از استحکام امنيت راهبردي خود سخن بگويد که انديشه اي متمرکز بر اين سه ضلع در اجرائيات ديکته شود.

ناديده گرفتن ارکان مملکت در مناسبات تصميم سازي و تصميم گيري، ميزان تهديدات داخلي و به تبع آن دخالت‫هاي خارجي را افزايش مي‌دهد. نزاع و در گيرهاي سال‫هاي اخير در جوامع مسلمان مصداق بارز اين عنوان مي‫باشد. ( عبدالله خاني، 1381)

بازخورد نامطلوب منشور حقوق شهروندي در يک جامعه نشانه ي از هم گسيختگي زنجيره ي راهبردي است.

 

معرفي الگوي انديشه ورزي بمنظور تکوين تمدن نوين اسلامي

 " مجمع انديشه ورزي جهان اسلام "

در نگاهي گذرا مي‌توان دريافت جنبش‫هاي معاصر در جهان اسلام نظير؛ انقلاب 57 ايران گرفته تا بهار کشور‫هاي عربي، يکايک از منشا ديني و يا اسطوره ي تاريخي و انقلابي تبديل به قدرت شده و در بين مردم دست به دست شده اند، ليکن هدف اوليه و نفس دميده شده در آن جنبش بعد از چند سال يا ديده نمي شود  و يا با يک تغيير ملموس در پيچ و خم  قدرت‫هاي گذشته و فعلي از نهاد خود رنگ مي‌بازد. در عمل چنين دگرگوني‫هاي سياسي و انقلابي که بر اساس خط سير و خروجي انديشه و افکار عقلا نوشته نشده باشند دچار سستي در ساختار و حتي خلا در مرکزيت شده و با حذف آن چهره و يا روش ديني از اذهان مردم، محکوم به شکست مي‌باشند.

      ميزان بهره وري و تاثير پذيري حکومت ها و دول قدرتمند جهان از اتاق‫هاي فکر و انديشگاه ها، گوياي اهميت و نقش بي بديل آن در هدايت عالي ترين مقام مملکت تا افراد پايين دست مي‌باشد. از اين رو روند کمال کشورهاي شاخص در دنيا از مديريت داخلي تا مديريت منطقه اي و بين المللي ريشه در تاسيس، هدايت، حمايت و فرمانبري از اتاق‫هاي فکر و مجامع انديشه ورز دارد. ايمان واقعي اين کشورها به ميزان بهره وري اتاق‫هاي فکر باعث شده است ريسک‫هاي جهاني در حوزه هاي؛ سياسي، اقتصادي، اطلاعاتي، اجتماعي، فرهنگي و نظامي و نظير آن همه و همه از درون اين مراکز نشات گرفته و در مسير اجرايي دولت ها و مجموعه‫هاي تابعه قرار گيرند.

      کشورهاي جهان اسلام و در حال پيشرفت به دليل درگيري در روزمرگي اقتصادي و سياسي هيچ گاه نگاهي ژرف بر مراکز انديشه ورزي ( اتاق‫هاي فکر ) و ترسيم آينده اي روشن و هدفمند از درون آن نداشته و ندارند و هميشه خود را از بالا دست و تفکر ماوراء ايشان بر ايده‫هاي نو مي‌هراسانند. فقر اتاق‫هاي فکر در کشورهاي اسلامي و عدم تبادل اطلاعات و ايده‫هاي نو بمنظور نگارش آينده، صدمه اي جبران ناپذير در مسير پيشرفت آنان گذاشته است چرا که راه‫هاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، اطلاعاتي و نظامي ساخته شده پس از مدتي دچار فقدان حيات فرماندهي فکري و ستادي و بي برنامگي شده و تبديل به بياباني بي آب و علف مي‌گردند.

      ايجاد نقطه کانوني فراگير در جهان اسلام با ويژگي‫هاي مشترک و با هدايت ائتلافي شخصيت هايي که داراي وجاهتي مقبول و مورد مشروعيت در قلمرو جهاني و بويژه سرزمين‫هاي اسلامي باشند مي‌تواند زنجيره وار، راهبرد افکار و سياست‫هاي امروز تا ده ها سال بعد را بر اساس مسير پيشرفت جهان ترسيم و به بدنه ي دستگاه‫هاي حکومتي و دولتي تزريق نمايد. بر اين اساس و بي شک بنيان گذاري مرکزي همگون با شاخص‫هاي پوششي و سايه، در گام نخست مي‌تواند  جرقه ي بزرگي را در راستاي رسيدن به مقاصد کلان در ذهن حاکمان و سياسيون ايجاد نموده و در گام بعدي جاي خود را بعنوان عنصر جدايي ناپذير در جوار حکومت‫هاي اسلامي تثبيت نمايد.

       تفکر در جهان اسلام با نگاه جهان بيني و بر پايه ي غايت حکومت عدل جهاني نيازمند نگرش کانوني بر محور جمع انديشي و خرد عقلاي هر سرزمين است. توضيح اين که عقلاي هر سرزمين صرفا سياسيون، روحانيون و نظاميون آن نقطه نخواهد بود و صاحب نظران و فرهيختگان در تمامي سطوح ( هر مسلمان ) هر يک صاحب کرسي و حق تزريق تفکر و ايده خود را خواهند داشت.

طرح مجمع انديشه ورزي جهان اسلام با عنايت به تاکيدات ولي امر مسلمين جهان" امام خامنه اي" در خصوص تشکيل هيئت‫هاي انديشه ورز در تمامي سطوح و با چشم انداز ايجاد مراکز اتاق فکر در ساير ملل و تشکيل ساختاري منسجم بمنظور " آگاهسازي در جهت توانايي تفکر آحاد جهان اسلام، ايجاد بستر مناسب بمنظور تجميع و گردهمايي مشاهير بدون منصب و صاحبنظران ساير ملل، طرح موضوع، هدايت افکار عقلا، جمع آوري ايده ها و افکار، آناليز و دسته بندي افکار و تزريق در سطوح دولت ها و حکومت ها" از طريق تخصيص يک کرسي به  هر شخص صاحب تفکر در ذيل مرکزيت هر کشور و پس از آن در لواي مجمع انديشه ورزي جهان اسلام تهيه، تنظيم و تدوين شده است.

اميد است با گرد آوري گروهي همفکر و با هدايت و فرماندهي شخصي مومن و مردمي بتوانيم گامي موثر در جهت شناساندن جايگاه مردم براي مردم داشته باشيم.

چشم انداز :

·           لابي در سايه و اتحادي منسجم  با بهره گيري از صاحب نظران کشورهاي عضو جهت تصميم سازي و نيز هدايت و حمايت در تصميم گيري دولت ها و حکومت ها

·            ايجاد سيستم و چرخه اي منظم بمنظور آگاهسازي آحاد جهان اسلام در جهت توانايي تفکر و تزريق آن در سطوح جامعه، ايجاد بستر مناسب بمنظور تجميع و گردهمايي مشاهير بدون منصب و صاحبنظران ساير ملل، طرح موضوع، هدايت افکار عقلا، جمع آوري و ثبت ايده ها و افکار، تحليل و دسته بندي افکار و تزريق آن در سطوح دولت ها و حکومت ها

·           مالکيت افکار عمومي ساير ملل در قبال سياست‫هاي اسلام و سوق آن به حکومت عدل جهاني

اهداف :

·           سازماندهي هدفمند جنبش ها و پويش‫هاي مردمي مسلمان که در جهت اصلاح ساختار جوامع خود در صدد مبارزات اجتماعي و مدني هستند

·           ارائه خط فکري و توليد پايگاه‫هاي اطلاعاتي براي اقشار تاثير گذار جامعه بمنظور حضور هدفمند در عرصه ي تصميم گيري و تصميم سازي

·           آينده پژوهي و بررسي تهديدات و فرصت‫هاي داخلي، منطقه اي و بين المللي کشورهاي عضو و ارائه راهکارهاي مطالعاتي و سياست سازي‫هاي عملياتي

·           بررسي نقاط ضعف و معضلات جوامع به انضمام الگوهاي پيشرفت آنان بمنظور اقدامات مطالعاتي و ارائه ي راهکارهاي هدفمند جهت رفع نواقص و تقويت روزنه‫هاي پيشرفت

·           کوتاه نمودن حد فاصل خواسته‫هاي اجتماعي تا تصميم گيري‫هاي دولتي و لوايح قانون گذاري

·           بررسي چگونگي ذکر صريح مباني اسلامي در اجراييات دستگاه‫هاي کشورهاي عضو و نشر آن

·           تلاش در جهت بهبود روابط خارجي کشورهاي عضو با بهره مندي از انديشکده ها و اتاق‫هاي فکر سياست خارجي و روابط بين الملل

·           تلاش در جهت صلح جهاني با بهره مندي از منويات حاکمان و بزرگان ديني، تقريب مذاهب و اشتراکات ديني، قومي و نژادي

·           پژوهش درباره مفاهيم نظري اقتصادي، اجتماعي، سياسي، امنيتي و نظامي

·           پيش بيني، تحليل و پيش دستي در ارائه ي گمانه زني ها به سياسيون

·           بررسي و ارائه ي راهکار واحد جهان اسلام جهت مبارزه با تروريسم و خشونت

·           بهره مندي از فرصت بيداري اسلامي، بهار عربي و تحولات خاورميانه ( غرب آسيا ) در بازنگري روابط با غرب

·            بررسي نيازمندي ها و چشم اندازهاي جوامع هدف در مجمع و مراکز متبوع آن بمنظور ارائه راهکارهاي اجرايي

 

مراحل اجرايي  مقدماتي :

·           ثبت مجمع در ج.ا.ايران بعنوان بنيان گذار، رئيس و اداره کننده و تاسيس دبير خانه دائمي مجمع در تهران

·           تنظيم اساسنامه و منشور رسالت مجمع انديشه ورزي جهان اسلام

·           تنظيم ساختار و تشکيلات ستاد مجمع به انضمام چينش ترکيب مراکز، کميسيون ها، هيئت ها و در نهايت کرسي ها در کشورهاي عضو

·           برگزاري اجلاس مجمع عمومي و تعيين اعضاي مجمع، معاونين، روساي انديشکده ها و روساي مراکز

·           راه اندازي پورتال رسمي مجمع انديشه ورزي جهان اسلام و توليد محتوا، بيان چشم انداز، اهداف و خدمات مجمع  به چهار زبان بين المللي فارسي، انگليسي، روسي و عربي

·           تهيه ساز و کار ايجاد بانک ثبت ايده و افکار ( بانک انديشه اسلامي )

·           ايجاد بستر مناسب بمنظور تبادل آنلاين و مستقيم افکار و انديشه ها در هر نقطه از جهان اسلام و ثبت آن در بانک افکار مجمع انديشه ورزي جهان اسلام ( بانک انديشه اسلامي)

·           ايجاد بستر مناسب بمنظور برگزاري نشست‫هاي انديشه ورزي بصورت ويدئو کنفرانس

·           ايجاد رسانه اي هدفمند با عنوان مرکز رسانه ي مجمع انديشه ورزي جهان اسلام

·           نشان و عضويابي مشاهير و صاحب نظران کشورهاي هدف جهت تشکيل و ساماندهي مرکز اتاق فکر کشور خود در ذيل ساختار مجمع

·           فراخوان بزرگ عضويت در مجمع انديشه ورزي جهان اسلام با بهره گيري از ابزارآلات تبليغاتي

·           برگزاري نخستين کنگره ي مجمع انديشه ورزي جهان اسلام با حضور کشورهاي عضو و قرائت اعلاميه جهاني، بيانيه و منشور و رسالت مجمع و اعلام آغاز رسمي گفتمان اين مجمع به جهانيان

·           برگزاري نشست بين المللي ساليانه با حضور تمامي کشورهاي عضو مجمع انديشه ورزي جهان اسلام

ساختار و وظايف :

1)        هيئت موسس:

تعريف : هيئت موسس مجمع انديشه ورزي جهان اسلام متشکل از رئيس مجمع، دبير کل مجمع، رئيس هيئت مديره موسسه ي بنيان گذار و مدير عامل آن موسسه ( منظور بنيان گذار ) مي‌باشد.

وظايف : تصويب تشکيلات، سياست گذاري برنامه و بودجه ي مجمع انديشه ورزي جهان اسلام به عهده ي دبيرخانه ي هيئت موسس است.

2)        شوراي توسعه انديشه ورزي مجمع :

تعريف : اين شورا زير نظر موسسه بنيان گذار و نيز هيئت موسس مجمع بوده و اعضاي اين شورا متشکل از نمايندگان هيئت موسس و موسسه بنيان گذار است.

وظايف :  اين شورا اقدام به بروز رساني شيوه نامه ها، نظام نامه ها، بررسي و تامين سخت افزار، نرم افزار، آموزش و پيش نياز‫هاي مادي و معنوي مورد نياز جهت برگزاري نشست‫هاي انديشه ورزي خواهد نمود. تصميمات کلان و سياست گذاري مجمع تحت هدايت و نظارت اين شورا به مرحله ي اجرا خواهد رسيد.

 

3)         شوراي نظارت :

تعريف : بر اساس نيازمندي جلسات و سطح تصميم گيري و انديشه ورزي، اين شورا نمايندگاني را پس از تاييد هيئت موسس و شوراي توسعه انديشه ورزي در جلسات اعزام مي‌نمايد.

وظايف : نظارت بر حسن اجراي دستورات و مصوبات مجمع نمايندگاني از شوراي نظارت در مراکز، کميسيون ها، هيئت‫هاي انديشه ورز و حتي کرسي ها حضور داشته و کاستي‫هاي موجود جهت تحليل ، بررسي و اصلاح به مجمع اطلاع رساني مي‌گردد.

4)        مجمع انديشه ورزي جهان اسلام :

تعريف : اين مجمع به رياست ايران و متشکل از رئيس، دبير کل مجمع، معاونين ( اجرايي، امور بين الملل، سياسي و امنيتي، اجتماعي و فرهنگي، اقتصادي، سازماندهي و منابع انساني، اديان و فرق ) روساي انديشکده ها، رئيس مرکز رسانه مجمع، نماينده شوراي نظارت، نماينده شوراي توسعه انديشه ورزي، نماينده هيئت موسس، کارشناس و اپراتور و نماينده نهاد مرتبط با موضوع جلسه ( انديشکده يا مرکز ) هر هفت روز يکبار تشکيل مي‌گردد.

 وظايف :  مجمع اقدام به بررسي خروجي جلسات مراکز انديشه ورزي نموده و ملزومات چگونگي اجرايي شدن انديشه‫هاي مورد تاييد را مصوب مي‌نمايد. همچنين بنا به اقتضاي عمليات و فعاليت ها، مسير انديشه و تفکر سلسله مراتب مجمع و مبادي ذي ربط مورد بحث و گفتگو قرار گرفته و جهت اجرا مصوبات را به مراکز، کميسيون ها، هيئت ها و کرسي‫هاي انديشه ورزي ابلاغ مي‌نمايند.

5)        دبير کل مجمع :

تعريف : دبير کل مجمع بر اساس نظر و تاييد هيئت موسس بعنوان عضو اصلي در کليه ي جلسات مجمع شرکت نموده و وظيفه ي تشکيل و هدايت دبيرخانه ي مجمع به عهده ي دبير کل مي‌باشد.

وظايف : دبيرکل مجمع اقدام به راه اندازي و هدايت دبيرخانه ي مجمع نموده و تمامي خروجي نشست‫هاي انديشه ورزي در سطوح انديشکده ها، مراکز، کميسيون ها، هيئت ها و کرسي ها را تحت لواي سيستم سامانه ي ثبت ايده توسط دبير کل تجميع شده که پس از تدوين به رياست مجمع تقديم مي‌گردد. انتخاب کارشناس و اپراتور جلسات به عهده ي دبير کل مجمع مي‌باشد.

6)        انديشکده :

تعريف : بمنظور پژوهش و انجام مطالعات هدفمند بر موضوعات کلان جوامع ساير ملل، انديشکده هايي زير نظر مجمع تشکيل و سازماندهي مي‌گردد.

وظايف : هر انديشکده موظف به انجام ماموريت‫هاي محول از سوي مجمع طبق موضوعيت تشکيل خود مي‌باشد و مي‌بايست در راستاي اهداف خود اقدامات پژوهشي و مطالعاتي را صورت داده و خروجي داده ها را به دبيرخانه مجمع ارسال نمايد. رئيس هر دانشکده توسط دبير کل مجمع پيشنهاد و در جلسه ي اعضاي مجمع راي گيري و در نهايت توسط رئيس مجمع منصوب مي‌گردد.

7)        مرکز انديشه ورزي :

تعريف : هر مرکز در سطح کشورهاي عضو بوده که متشکل از تعدادي کميسيون انديشه ورزي براساس کشش و ظرفيت آن کشور مي‌باشد.

وظايف :  مرکز انديشه ورزي بر اساس وظيفه ذاتي و تشکيلاتي خود اقدام به برآيند کلي کميسيون ها، تدوين برنامه و سياست گذاري طبق مصوبات و هدايت‫هاي مجمع خواهد نمود. اين مرکز روند انديشه ورزي کميسيون‫هاي متبوع را هدايت و نظارت نموده و خروجي نشست‫هاي کميسيون ها را ضمن بررسي و پالايش به دبيرخانه مجمع گزارش مي‌نمايد.

 

8)        کميسيون انديشه ورزي :

تعريف : کميسيون انديشه ورزي زير نظر مرکز مربوطه و با گردآوري چند هيئت انديشه ورزي اقدام به فعاليت خواهد نمود.کميسيون انديشه ورزي در سطح موضوع مورد نياز هر کشور در حوزه‫هاي اقتصادي، سياسي و امنيتي، اجتماعي و فرهنگي، بين الملل، اديان و فرق مي‌باشد.

وظايف : کميسيون بر اساس نيازمندي‫هاي مرکز روند جلسات و بررسي راهکارهاي ملزوم را در دستور کار خود قرار مي‌دهد. اين کميسيون روند انديشه ورزي در سطح هيئت‫هاي متبوع را هدايت و نظارت نموده و خروجي نشست‫هاي هيئت‫هاي انديشه ورزي را ضمن بررسي و پالايش در دو نسخه به مرکز بالا دست و دبيرخانه ي مجمع گزارش مي‌نمايد.

9)        هيئت انديشه ورزي :

تعريف : هيئت انديشه ورزي زير نظر کميسيون مربوطه و با گرد آوري چند کرسي انديشه ورزي اقدام به فعاليت خواهد نمود. هيئت انديشه ورزي در سطح موضوعي هر کميسيون اقدام به پژوهش و مطالعه و ارائه ايده خواهد نمود.

وظايف : هيئت بر اساس نيازمندي‫هاي کميسيون روند جلسات و بررسي راهکارهاي ملزوم را در دستور کار خود قرار مي‌دهد. اين هيئت روند انديشه ورزي در سطح کرسي‫هاي متبوع را هدايت و نظارت نموده و خروجي نشست‫هاي کرسي‫هاي انديشه ورزي را ضمن بررسي و پالايش در دو نسخه به کميسيون بالا دست و دبيرخانه ي مجمع گزارش مي‌نمايد.

 

10)    کرسي انديشه ورزي :

تعريف : کرسي انديشه ورزي زير نظر هيئت مربوطه و بطور کاملا موضوعي و تخصصي اقدام به فعاليت خواهد نمود. کرسي انديشه ورزي در سطح واحد‫هاي  تخصصي مربوطه و متشکل از يک کارشناس مجرب يا کارشناس آکادميک يا نيروي واحد تخصصي مي‌باشد.

وظايف : کرسي بر اساس نيازمندي‫هاي هيئت روند جلسات و بررسي راهکارهاي ملزوم را در دستور کار خود قرار مي‌دهد. اين کرسي خروجي نشست‫هاي را ضمن بررسي و پالايش در دو نسخه به هيئت بالا دست و دبيرخانه ي مجمع گزارش مي‌نمايد.

نمودار سازماني ساختار کلي متشکل از هيئت موسس ، شوراي توسعه انديشه ورزي ، شوراي نظارت و مجمع انديشه ورزي جهان اسلام به ترتيب ذيل معرفي مي‌گردد:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نتيجه گيري :

در پايان اين مجموعه بايد با صراحت گفت که صداي پاي انديشه ها از صداي قوي ترين ارتش جهان هم رساتر است. انسان ها از همان ابتدا بي تفاوت چشم به جهان نمي گشايند، بلکه توسط آموزش نادرست، به محيط پيرامون خود بي تفاوت مي‌گردند. بزرگترين دشمن سعادت و آزادي انسان ها عدم انديشه ورزي نسبت به موضوعات پيراموني و مبتلا به آنان مي‌باشد.

ما قرار نيست در همين گام اول بهترين باشيم ما قرار است از خودمان و حال فعليمان بهتر باشيم. جوامع اسلامي در آمارهاي جهاني  در زمره ي فقير ترين کشورها براي داشتن انديشکده و اتاق‫هاي فکر است. مشکل ما نداشته هايمان نيست بلکه داشته هايي است که نميتوانيم از آن به درستي استفاده کنيم. مشکل ما آن است که بدون توجه به خواسته هايمان در حال روزمرگي هستيم و بعضي از آنان را با روش‫هاي نادرست از اجتماع خود مطالبه مي‌کنيم. مطالبه اي که پاياني ندارد و فقط مارا از هدف خود دور مي‌نمايد.اجتماع را مي‌توان با انديشه پيش برد و سطح فرد فرد آن را همگام با خواسته هايمان افزايش داد. آموزش غلط به گروه تاثير گذار موجبات ناملايماتي را فراهم خواهد آورد. زماني که به جوانان آموزش دهيم کساني که مانند آنان فکر مي‌کنند انسان‫هاي فکور و محترمي هستند، بدون شک جامعه به انحراف کشيده مي‌شود.(سايت علمي آکادمي تفکر)

ما مي‌توانيم با بهره گيري از داشته هايمان که هيچگاه بصورت عملياتي به آن نگاه نکرده ايم، مفهوم خواستن را بصورت ساختاري در جامعه نهادين سازيم. تشکيل ساختار سلولي انديشه ورزي در سطح جوامع اسلامي بدون شک به بهره وري در حاکميت ختم خواهد شد. چرا که طرفين مطالبات خود را بصورت شجاعانه و انديشه محور به يکديگر منتقل نموده اند و هيچ بهانه اي براي نشنيدن صداي لايه‫هاي جامعه وجود ندارد.

همانطور که در صادقانه ي نخست گفته شد، برخي حاکمان سياسي در ساير ملل با ديکته کردن در ذهن مردم که شما هيچي نيستيد و ما نباشيم شما نابود مي‌شويد، فرصت فکر کردن را از مردمان خود گرفته اند. اما بايد تامل کرد که اين گونه عملکرد ها فقط مصرف داخلي داشته و هدف آن محصور کردن ذهن و انديشه ي يکايک افراد جامعه ي آن کشور مي‌باشد.

نقش دانشجويان و گروه تاثير گذار در تحرکات و اعتراضات مردمي متفاوت بوده و هميشه ترس حکومتداران را بدنبال داشته است اما مسير اعتراض به گونه اي بوده است که به اختلال و تشنج تبديل شده و عملا محصولي را در پي نداشته است. به بيان " کنت کول؛ ذهن انسان مانند چتر نجات است، وقتي باز شود بهتر عمل مي‌کند." زماني که ذهن گروه‫هاي تاثير گذار جامعه باز شود، مسلما بصورت ميداني وارد عمل شده و شاهد تغييرات عمده خواهند بود.

عدم ارتقا و آموزش تفکر و انديشه ورزي در جوامع اسلامي اتفاقات نامطلوبي را رقم زده و بي دليل آنان را از برخي عرصه‫هاي بين المللي جا گذاشته است. بعنوان مثال تنظيم سند آموزشي در يونسکو که موجب تذکر منطقي رهبر معظم انقلاب گرديد، نشان از اين موضوع دارد که تصميم گيران جوامع اسلامي نظير؛ ايران، علاوه بر اينکه از الگو‫هاي به اصطلاح غربي بدون مطالعه بهره مي‌گيرند، بلکه هيچ الگو و ابداعي در اين خصوص ندارند.اين در حالي است که ايشان بارها تاکيد نموده اند که ما مي‌توانيم با بهره گيري از صاحب نظران جامعه و آموزش آنان براي انديشه ورزي به الگوي پيشرفت در زمينه‫هاي مختلف دست يابيم ليکن عدم توجه به اقشار تاثير گذار ما را از اين مهم سال هاست که باز پس زده است.

در پايان بايد تاکيد نمايم انديشه ورزي و تشکيلات پشت پرده در جنبش ها و انقلاب‫هاي معاصر در ملل مختلف، زمينه ي بمب تغيير در هر کشور است. نور خورشيد بدنبال روزنه اي است و از در بسته عبور نخواهد کرد  و به موازات آن، نور آگاهي هم از ذهن بسته عبور نمي نمايد، بايد قفل ها را با انديشه گشاييد.

و من الله توفيق

 

منابع :

فارسي :

1)       هفتمين گزارش ساليانه دانشگاه پنسليوانيا در خصوص دانشکده ها ( جمع آوري آمار و ارقام )

2)       مقاله امنيت عمومي در انديشه و بيانات مقام معظم رهبري، افتخاري اصغر، نهازي غلامحسين

3)       راهبرد دفاعي، سال سوم شماره هشتم، تابستان 1384

4)       راهداري، ع : کتاب اتاق فکر در ده گام .2960787 چ 1.انتشارات نظري1392

5)       مقاله گذري بر  افول انديشه ورزي ايراني، اميني انصار  بهار 1396

6)       مقاله جايگاه اتاق فکر در تدوين سياست خارجي، اميري مهدي 1384

7)       علي عبدالله خاني، نظريه‫هاي امنيت، مقدمه اي بر طرح ريزي دکترين امنيت ملي 1381

8)       مقاله معرفي برترين انديشکده‌هاي فرانسوي در عرصه‌ي سياست خارجي، لک نوشين مرداد 1395

9)       بوزان باري آشنايي با مكتب كپنهاک در حوزه معطالعات امنيتي )گفتگوي علمي بوزان با پژوهشكده مطالعات راهبردي) پاييز 1379

10)    ساختار نظام بين المللي و امنيت ملي با تأكيد بر جهان سوم، ترابي محمد تابستان 1379

11)    اصغر افتخاري، پژوهش و تصميم گيري ؛ بايسته‫هاي تحقيقاتي در فرآيند تصميم سازي 1384

12)    دونالد آبلسون، نقش اتاق‫هاي فکر در سياست خارجي آمريکا، ترجمه نادر پور آخوندي مهر 1387

13)    آنتوني گيدنز " پيامدهاي مديريت "  ترجمه ثلاثي محسن 1377

14)    تعاريف جهاني و عام دانشامه آزاد ويکي پديا

15)    سايت علمي آکادمي تفکر

16)    سازمان اسناد و کتابخانه ملي ايران

17)     سايت علمي موسسه فرهنگي فهيم ( جمع آوري آمار و ارقام )

18)    سايت علمي انديشکده راهبردي تبيين( جمع آوري آمار و ارقام )

لاتين:

19)    5.106_107Donald Abel son American think tanks and their role in u.s foreiyn Policy London mac millan Press 1996 PP